Pirtûka "hûnera kurd"

Ji pirtûka nivîskarê kurd Abdusamet yigit a bi navê "hûnera kurd"

Di demên nû ên hemdem de pêşketina hûnera kurd û rengê pêşketina wê

Di dewama mijarê de mirov divê ku wê weke aliyekê din mirov, di nava herikina vê nivîsê de destpêkekê bi navê ´sanata kurd a demên hemdem´ wê vekê û wê bi wê re wê werênê li ser ziman. Wê, di aslê xwe de wê, ev jî wê, weke aliyekê giring wê, xwe bide dîyarkirin. Di wê rewşê de wê, sanata kurd a hemdem wê, dîmenekê giring ê pêşketî wê di aslê xwe de wê, tevî hemû astengiyên li pêşîya pêşketina wê, karibê bide dîyarkirin li berçav. Lê ji aliyekê ve di dewama hûnera kurd a demên kevn de ya hûnera kurd a demên hemdem hanîna wê ya li ser ziman wê di destpêkê de wê wateyek wê ya giring wê, li vir wê hebê. Ew jî wê ew bê ku wê bandûra ya kevn û pirsgirêkên wê yên xwe di demên nû de afirandina wê de wê, bide dîyarkirin. Di wê warê de wê, di serî de wê weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê li ser wê bisekinê. Têgîna çanda civakî wê, dema ku mirov wê li berçav digirê wê bi çandî wê dîmenek wê hertimî wê, were berçav. Di wê rengê de wê, ew dîmen wê rastiyek civakî wê bi xwe re wê bide dîyarkirin li berçav. Di nava hûnera kurd de xêzkirina nîgar û wêneyên hûnera kurd wê, di wê rengê de wê, çendî ku wê hê li bendî pêşketina xwe ya li gorî rastiya xwe jî bê lê wê, bi xêzkirina wêneyên keseyetên demkî ên kurd û hanîna wan ya li berçav bi cil û bergên wan ên demkî ku ew bi wê jîya ne wê, di aslê xwe de wê, weke aliyekê giring bê ku mirov wê, dikarê wê werênê li ser ziman. Ji xwe wê hûner jî wê kar û xabate wê bê ku ew dîmenekê ji rastiyê hertimî bi xwe re werênê li ser ziman bê. Di wê warê de wê, afrînerî û çalakiya hûnerê wê, civakê wê her demê wê bi rastiya wê re wê bide naskirin û wê temenê pêşketina wê ya civakî a demên pêş de jî wê bi xwe re wê bide çêkirin. Ber vê yekê bi awayekê rast hildana li dest û fahmkirina wê weke aliyekê giring li pêşîya me dimênê ku mirov wê têbigihê.Ez dema ku diçima pêşengeha wêneyên xîzkirî ên hûnera kurd wê dîmenê pirr zêde wê bi wê re wê kifş dikin. Wê di serî de wê, di wê dîmenê de wê çi wê zêdetirî wê were dîtin? Wê, rewşên civakî, rengê pêşketina mirov, rengê dîtin bi dîtbarîya mirov re û her wusa hebûna mirov a di demê de bi rastiya wê re wê, werênê li ser ziman. Di wê warê de wê, xêzkirinên hûnera kurd wê, di wê warê de wê, di roja me de wê karibin wêneyekê dênina li berçav. Her wusa wê, weke aliyekê giring wê di roja me de wê cilûbergên gelîrî wê zêdetirî wê, bi rengekê civakî re wê derkevina li pêş. Di wê rewşê de wê, dema ku wê kurd wê herina şahiyên newrozê wê, di wê de wê, cilûbergên xwe yên gelîrî ên civakî wê li xwe bikin. Wê, di wê rengê û awayê de wê, xwe bixamilênin. Wê, agir wê pêbixin. Wê, her wusa wê, li hevdû wê rûnihin û wê bi hevdû re wê biaxifin.

Hûnera kurd wê, newroz bi orf û adet, çand, kevneşopîya wê re wê, weke temenekê wê yê giring ê pêşketîner bê. Di serî de wê, weke aliyekê giring bi hûnera kurd re wê werênina li ser ziman. Di wê warê de wê wêneyên ku ew ew di şahiyan de ku ew dihên kişandin û belavkirin wê, di wê warê de wê, dîmenek harmonî bi rengên weke kesk, sor û zer wê raxina li berçav. Di wê rewşê de wê, ev weke rengên civakî jî wê, werina dîtin. Dîmen û wêneyên ku ew dihên kişandin û parvekirin wê, weke bi hûnerî hevdû nîşandina li hevdû jî bê. Wê, ew wateya wê jî wê hebê. Di wê rewşê de wê, dema ku mirovê kurd xwe di nava cilûbergên xwe yên gelîrî ên civakî de dibînê û ew li ser wê re çi hîs dikê û çi hêst bi wî re diafirênê wê, di aslê xwe de wê, weke mijareka teybet a hûnera kurd bixwe jî bê. Di wê warê de wê, di serî de wê weke aliyekê wê yê giring mirov diikarê wê, werênê li ser ziman.

Di wê rengê û awayê de wê, di nava hûnera kurd de wê, xêzkirin, çêkirinên peykelan ji keviran wê weke aliyekê giring wê zêdetirî wê derkeve li pêş. Di wê warê de wê ew çêkirin wê, dema ku ew dihên li berçav wê, karibin dîmenekê pirr zêde baş bidina dîyarkirin li berçav. Wê mirov weke bi rastiyê re wê werênê beremberê hevdû. Weke gotineka xalkê ku ew dihê gotin ´dîtinek bi hezar gotinî ya.” Di aslê xwe de wê, ev gotin wê, rewşa çêkerîya hûnerî a bi xîzkirin a hûnerê jî wê bi awayekê pirr baş wê karibê raxê li berçav. Hûner wê, bi dîmenkirinê wê ji xwe re wê esas bigirê. Lê wê dema ku ew bi dîmenkirinê û ankû bi wê kirinê dikê jî wê, li ser têgihiştinekê û wateyekê re wê ew wê bikê. Wê dema ku mirov li wê dîmenê nerî wê, mirov wê wateyê û têgihiştina ku ew di wê dmenê de hatî dîyarkirin wê, were girtin. Wê ji wê ew were hildan. Di wê rengê de wê, fahmkirina wê were hildan wê, weke fahmkirineka bi dîmen bê.

Di wê warê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, rewşa hûnerê wê, dema ku mirov wê li wê dihizirê wê, mirov dikarê ji gelek aliyan ve wê, bi têgîhî wê werênê li ser ziman. Mirov dikarê wê weke aliyekê giring wê, werênê li ser ziman. Hûner û wate û ankû bi hûnerê fahmkirin wê, di wê rengê de wê, weke aliyekê têgihîna me ya ji jîyanê bê. Di wê de wê, xweza, jîyan, keseyet, kes, rewş û hwd wê, bi hemû aliyên wan re wê werina dîyarkirin li berçav. Wê, rewşên ku wê, nivîskarekê bi pirtûkekê dikarê wê werênê li ser ziman wê carna wê hûnermendek wê bi xîzkirinekê wê werênê li ser ziman. Di wê warê de wê, hûnermend bo ku ew baş wê hûnermendiya xwe bikê ew pêşî divê ku civakê baş nasbikê bi rastîya wê ya dîrokî û pêşketinên wê yên weke bi orf û adet, çand û kevneşopîyên wê re. Li ser wan re wê bênê li ser ziman. Wê metalyalên hûmermend wê ew bin. Di wê warê de wê, pêşxistina wan wê ji aliyekê ve jî wê, bi dîmenkirina wan re jî bê.

Hûner di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê, dîmenekê ji jîyanê bê. Wê weke nerîneka li jîyanê bê. Di wê warê de nerîna hûnerê a li jîyanê wê di aslê xwe de wê, weke aliyekê giring ê ku mirov wê, di serî de wê, dikarê wê, hilde li dest û wê, werênê li ser ziman bê. Hûnera kurd di serdemên hemdem pêşketina wê, di wê warê de wê, dema ku mirov wê li wê dinerê wê, dîmenekê civakê wê bi rewşên wê yên ku ew dijîn re wê bide dîyarkirin li berçav. Her wusa dema ku wê wêneyê alîşer û zarife ku ew li rex hevdû di nava cilên berxwedanê de sekinî na ku mirov li wê dinerê wê, bi wê re wê weke dîmenek ku ew gelek tiştan bi têgihiştinî ji me re vedibêjê wê were li berçav. Di aslê xwe de wê, wêneyê alîşêr û zarife wê weke dager, sîmge û îmgeyek hûnerî a dema wan jî bixwe jî bê. Wê, di wê dêmen û wêneyê wan de wê, dema ku mirov li wê dinerê wê, di mejiyê mirov de wê, ew dema wan û tekoşîna wan ya bo pêşketin û parastin û azadiya civakê ku wan dida wê di cih de wê di mejî de wê şaq bide. Wê mirov wê, bi dîmenekê re wê weke ku di nava rûpelên dîrokê de wê, bikeve rêwîtîyekê. Wê wusa li mirov wê were. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de mirov dikarê wê, werênê li ser ziman wê, ew dîmen wê weke rastiyaka civake kurd a dîrokî jî bê.

Di wê rengê de wê, aliyekê din ê ku mirov bi hûnera kurd re wê bi teybetî wê dikarê wê werênê li ser ziman wê, marşên kurdî bin. Wê, kurd wê li ser wan wê her cûre hêst û ramanên xwe wê xîzbikin. Wê, di wê rewşê de wê, dema ku mirov li marşek kurdî dinerî wê, li ser wê gelek sûretê tayrik û sawalan wê bi hevdû re wê were dîtin. Wê tenê marşek wê weke pêşengehek ji gelek wêneyan ku ew dihê li berçav bê. Di wê rengê û awayê de wê, di dîmenekê de wê mirov dikarê wê, di serî de wê, werênê li ser ziman. Di wê rewşê de wê, dikarim wê werênima li ser ziman ku wê rewşa marşa kurdî wê, di wê rewşê de wê weke nîgar û wêneyek pêşengehê ê ku wê gelek motifên xwezayî û jîyanî wê di nava hevdû de wê bide dîyarkirin li berçav bê. Ew marşên kurdî ku ew dihên çêkirin wê ji aliyekê din ve jî wê, nîşanaka dewlemendiyekê hizirkirinî a di hundirê mejî de jî bê. Di wê rengê de wê, mirov dikarê wê, weke aliyekê giring wê bi wê re wê, di serî de wê, werênê li ser ziman.

Marşên kurdî wê, di serî de wê mirov diikarê bi wan re werênê li ser ziman ku wê weke aliyekê giring wê, di çerçoveyekê de wê, gelek tiştan wê bi hevdû re wê karibê bide dîyarkirin li berçav bê. Wê motifên wê yên teybet ên ku mirov wan dibînê wê, weke motifna ku wê kurd wê di jîyane xwe ya asayî de ku ew bihardihênin bin. Bikarhanîna wan reng û motifan di jîyane xwe de re wê, jîyane xwe wê, bi bênê wê awa û rengê û ew di wê de xwe rehet hîsbikê û di wê de karibê bijî bê. Di wê rewşê de wê, bi wan motifan wê jîyane xwe de wê biadilênê. Jîyan wê, wê, bi rengên wê yên ku ew dihên berhevdû re wê, levkirinekê wê bi hûnerî wê bide dîyarkirin li berçav. Hûnera kurd wê, di demên hemdem de wê, bi zêdeyî wê, bi xêzkirin û rewşên weke kifşkirin û pêşxistina motîfan di jîyane xwe de re wê bi awayekê wê xwe bide dîyarkirin. Di aslê xwe de wê hûnera kurd a hemdem nivîsandina dîroka wê, bi serê xwe de wê, weke aliyekê pêşketina civakî a hemdem wê raxê li berçav. Di wê warê de wê, gotina ´hûnera kurd a hemdem´ em bi zêdeyî di wê beşê de wê derxina li pêş û li ser wê bisekin in. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman û wê fahmbikê.

Di motifên ku wê, di hûnera kurd a hemdem de wê derkevina li pêş wê, bi zêdeyî wê, weke motifna xwezayî bin. Wê, xwezayîtî, rastîtî, serrastîtî û hwd wê, bi zêdeyî wê weke têgînna ku wê, bi wê re wê derkevina li pêş bin. Di wê rengê de wê dema ku mirov hûnera kurd a hemdem wê dahûr dikê wê, di wê rengê de wê, dîmenekê berfireh wê karibê bide me. Di aslê xwe de bo ku mirov hûnera kurd a hemdem wê binivîsê û wê bi awayekê giştî bi têgihiştinên wê re wê, werênê li ser ziman wê, di roja me de wê, têr çavkanî wê hebin. Çavkaniyên wê yên ku mirov wan hilde li dest hin bi hin re rengê xwe li ser temenê xwe yê civakî bi awayekê fihêtokî didina dîyarkirin. Hin bi hin bi wê re bi xwe bawerbûn pêşdikeve. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê wê yê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Hûnera kurd a demên hemdem wê, dema ku mirov dîmenê wê derxê li holê bi nivîsandin û hwd re wê, giring bê bo ku wê dema nû bi wê re bi nirxên wê re hevnasînê bikê. Hûner wê hinekî wê hevnasîna bi demê û nirxên wê re jî bê. Ji wê aliyê ve jî wê mirov dikarê wê, weke aliyekê din ê giring wê werênê li ser ziman. Wekî din jî bo fahmkirina xwe, jîyane xwe, dema xwe û civaketîya demê jî wê, hûner wê, di wê warê de wê xwediyê têgînna bi dîmenî ên ku mirov wan di wê warê de wan karibê werênê li ser ziman bê. Li vir wê jî wê, weke aliyekê din jî wê dikarim wê werênima li ser ziman ku wê hûnera kurd a hemdem wê, fahmkirina wê û rewşên wê yên têgihiştî û rewşa wê ya çerçoveyî wê, di wê warê de wê, weke mijareka hemdem a hûnera kurd jî bê. Bo ku hûnera kurd di xwe de û bi xwe re şoreşekê bide çêkirin û bi wê çêkirina şoreşê bi xwe re civakê bigihênê şoreşek hûnerî wê, ev wê ji wê re wê pêwîst bê. Hûner wê, weke zadê jîyankirinê ê civakê bê. Di wê rengê de wê, di serî de wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Ziman çendî bi gotinan wê werênê li ser ziman wê, hûner jî wê bi dîmen wê bênê ser ziman. Wê, di wê rewşê de wê dîmen wê zimanê hûnerê bê. Bi dîmenkirin wê zimanê hûnerê bê. Bo fahmkirina zimanê hûnerê û li wê têgihiştin bibê wê, demê mirov di serî de wê hişmendiya wê hinekî serî li wê li ser wê biwastênê. Hişmendiya hûnerê wê, di çerçoveya wê re wê, afrînerîya wê, dîmenên ku ew pêşdixê wê karibê bi gelek alî û awayan wan bi têgihiştin û hiş bikê. Gotin razber a. Lê dîmen şenber a. Di wê rengê de wê, rengê hûnerê wê ev gotin wê baştirin wê karibê wê werênê li ser ziman.

Hûner wê, dema ku mirov wê bi hemdemîya wê re wê fahm dikê wê, bi wê re wê rastîya mirov, keseyet û civakê jî wê, were fahmkirin. Rastîya hûnerê wê, weke rastiyek civakî bê. Di serî de wê, mirov dikarê wê kifşbikê û wê werênê li ser ziman. Rewşên civakî ên ku ew rûdidin wê, ew wan wê werênê li ser ziman. Wê di derberê şahî, xamgînî, bûhran, tengezerî û hwd de wê, demên wê bi dîmen bikê. Di wê rewşê de bi dîmenkirin wê bi serê xwe de wê zanebûnek tekûz a bifahmkirinê wê bixwezê. Di demên hemdem de wê weke aliyê pêşketina demên hemdem jî wê hûner wê derkeve li pêş. Her kû dem têve diçêt wê zêdetirî wê, giringîya fahmkirina hûnerê wê, bi şaqên wê wê re wê derkeve li pêş. Hûner wê weke aliyekê wê têgîna jîyane hemdem jî wê, werê dîtin. Di wê de wê, bi dîmen bi lêvkirina rastiyên ji jîyanê wê bênê li ser ziman. Lê hûner bi dîmenî wê, bi awayekê pirralî wê dana fahmkirinê jî wê, ji aliyekê ve wê temenê wê bi xwe re wê biafirênê. Dema ku wê bahse demên hemdem wê werê kirin wê bo wê were gotin ku ”demên hemdem wê demna ku wê di wan de bi awayekê pirralî fêr dibê” bê. Di wê rewşê de pirralîya fêrbûnê wê, hûner wê aliyekê wê di jîyanê de wê biafirênê. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman.

Bi ziman û gotinên wê, gelek têgihên ku mirov nikarî ji mirovan re vebêjê û bênê ser ziman wê, bi dîmenên hûnerê wê karibê raxê li berçav. Wê ev jî wê, weke aliyekê wê yê giring ê ku mirov wê, dikarê wê, di serî de wê fahmbikê bê. Hûner wê, dema ku mirov di fahmkirina wê de kûr dibê mirov bi wê re wê weke vê rastiyê wê gelek rastiyên din ên jîyanî wê karibê wê kifşbikê. Hûner wê dema ku mirov wê di demên hemdem wê weke têgînekê û ankû felsefeyekê wê hilde li dest wê, weke nerîneka li jîyanê bê. Wê çavikek mirov a ku mirov bi wê li jîyanê dinerê bê. Di wê rengê de wê, dema ku wê bê gotin bi çavê hûnerê dîtina jîyanê wê hingî wê ev wê, were fahmkirin. Her wusa wê, di wê rengê û awayê de wê hûner wê di nava jîyane hemdem de wê weke têgîneka ku wê tenê wê bi dîmen bikê wê li holê wê bimênê. Wê bi wê re wê weke têgîneka ku wê pêşengîyê ji gelek pêşketinên felsefîkî, zanînî û jîyanî ên bi pêşketina jîyanê re jî wê bikê. Di wê rewşê de wê, hûner wê, weke rûyekê pêşketê ê esasî bê. Di wê rengê û awayê de di demên hemdem de hûnerê mirov dikarê bi awayekê temenî wê hilde li dest û wê fahmbikê bê.

Di nava jîyane hemdem de wê mirov dikarê wê weke aliyekê giring wê werênê li ser ziman ku wê, darêjkên motîfî ku wê bi wan jîyan wê werê adilandin wê ji aliyekê din ve jî wê, werênê li ser ziman. Di roja me de wê, weke demek hemdem wê bê jîyankirin. Her wusa weke demek hemdem ku ew pêşdikeve. Di wê demê de wê gelek rewşên hemdem ên ku ew ji jîyanê na û ankû bandûrê li jîyanê dikin wê werin û rûbidin. Wê, di wê rewşê de wê, mirov wê dema ku mirov li wan dîmenan dinerê mirov wê, li wê bi têgihiştinî serwer dibê. Di roja me de wê, dîtbarîya weke bi dîmenan ku ew pêşketîya weke bi tv´yan û hwd wê, pirr zêde wê, li jîyane mirov wê serwer bê. Di nava wê de her tiştên ku ew dihên dîtin weke ku mirov jînkirî û ankû mirov di nava wê de û an jî kû pirr zêde bandûrê li mirov dikê wê mirov dibînê. Wê bi wê re wê, mirov wê rûhiyet wî wê, ji rewşê li rewşê wê, karibê gûharînan bi xwe re bide çêkirin. Ev wê bo pêşketinên rewşên hûnerî û hwd jî wê wusa bê. Ji xwe hûner xîtabî rûhiyetê dikê. Wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman.

Di dewama wê de wê dema ku mirov dijî wê bi aqilekê kirinî wê bijî. Di roja me de wê, aqilê kirinî wê, pirr zêde wê bi dîtbarîyê re wê derkeve li pêş û pêşkeve. Hûner wê, di aslê xwe de wê, weke ardnîgarîya aqilê kirinî bixwe jî bê. Wê, ji wê aliyê ve jî mirov dikarê wê hilde li dest û wê, werênê li ser ziman. Di wê rewşê de wê, mirov dikarê wê, weke aliyekê giring wê, werênê li ser ziman ku wê rewşa dîtbarîyê wê, weke rewşek jîyanî bê. Di wê rewşê de wê, tişta ku mirov dît wê, weke dîmenekê ku mirov ew dît wê di xêva mirov de wê cih û war wê bigirê. Wê, di dewama wê de wê mirov wê, bi wê êdî wê bihizirê. Wê ew dîmen wê, bi hişmendîya xwe ya ku em digihijênê de wê, di mejî de wê, ji dîmenekê zêdetirî wê weke hişmendiyekê ku wê nerîna mirov li jîyanê pêşdixê û ankû diadilênê jî wê, pêşkeve. Li ser wê re wê, mirov wê xwe bigihênê temenekê fahmkirinê. Hûner wê weke zadekê rûhî ku ew wê bi dîtbarîyê hertimî dikê ku têrbikê wê hebê. Di serdemên hemdem ên ku di wan de pêşketin pirralîya wê, hertimî wê, mirov xwe li dîtinê û fahmkirina wê birçî wê hîsbikê. Di wê warê de wê hûner wê weke aliyekê ku wê, li rex wê temenê pêşketina mirov a bi fêrbûnê re wê, weke aliyekê giring ê bi dîmenkirinê wê xwe bide dîyarkirin û wê pêşkeve. Wê, ew wê bi dîtbarîyê wê temen bikê. Wê di wê warê de wê, ji gelek aliyan ve wê fêrbûn û fahmkirinên mirov temem û bi temen bikê. Wê di dewama wê de wê, dewlemendtir bikê. Ev jî wê bi wê bê ku mirov dît wê, ji dîtinekê wê mejiyê mirov wê karibê mirov bigihêjênê li gelek hizran. Di wê warê de wê hûner wê bi dîmenîya wê re wê, di wê rengê û awayê de wê, ew wê karibê wê çêbikê. Di jîyane xwe de wê mirovê hemdem wê hertimî wê li rehetîya xwe ya jîyanî û rûhî wê bigerihê. Di wê rengê û awayê de wê rewşa jîyanî a ku ew di nava wê de dijî wê, çawa wê xwe rehet di wê de bikê wê bikê ku wê biafirênê. Di wê rewşê de wê, ahengên bi rengî ku ew dihên çêkirin wê yan kirin rehetiyê bidina me û yan jî wê ne reheti û ne hûzûrîyê bi mirov re çêbikin. Di nava felsefeyên Asya dûr de wê, têgînên weke ya ´karma´ wê hebin. Wê ew jî wê mantiqê wan wê li ser di jîyanê de hebûna bi serwerî vejene baş û ya ne baş wê bibê. Di wê rewşê de wê, çawa wê vejene xwe ya baş wê zêdetir û serwertir wê bikê wê bi wê bikê ku wê temenê wê biafirênê. Di jîyane mirov de rewşek ku ew hebê bi dîmenî ku ew dema ku wê dîbînê û ew ne xweşîyê bi wî re dide çêkirin wê, bikê ku wê ji holê rabikê. Wê vajî wê, rewşên ku wê zêdetirî wê xweşîyê bikina dil de wê, di jîyane xwe de wê derxê li pêş. Di wê rewşê de wê, rewşên weke hûnerê wê weke aliyekê ku wê ji gelek aliyan ve wê karibê temenê wê rehetiyê di jîyane mirov de bide çêkirin bê. Di wê rengê û awayê de wê, erk û îşleve hûnerê wê di demên hemdem wê bi awayekê giring wê ji vê aliyê ve jî wê, were fahmkirin, pêşxistin û bi têgihiştin kirin.

Rehetîya ku mirov wê dijîyane xwe de wê bi rûhî wê bigirê û wê gîyane xwe de wê bigihênê li rehetiyekê û wê bi wê re wê xweş bijî wê, di nava lêgerîna wê de bê. Hûner ev aliyên wê yên ku ew weke jîyanê di adilênin wê bi giştî weke aliyna kifşkar bin. Di wê rewşê de wê bi sazûman û dîzaynkirina van aliyan li ser jîyanê re wê, weke aliyekê jîyanî ê hûnerî û fahmkirina wê û ya bi wê re jî bê. Di wê rengê de wê, dema ku wê hûner wê weke nûqteyek ku ew xitabî rûhiyeta mirov dikê bê wê demê mirov dikarê wê bêjê ku wê hûner weyn û rolek wê ya giring di jîyane mirov de wê hebê. Temenê xwe pêşxistin û rehet û baş hîskirinê wê di jîyanê de wê hûner bê ji aliyekê ve. Mijare hûnerê wê mirov nikarê wê tenê wê weke aliyekê tenê bi çêkirin û ankû xîzkirina wêneyekê û danîşandina wê ya di pêengehê de wê bi tenê werênê li ser ziman. Ji wê zêdetirî wê, wateyên giring ên jîyanî û rûhiyetî wê bi wê re wê hebin. Wateyên ku mirov bi wan têkiliyê jinûve û jinûve bi jîyanê re dênê bê. Di wê rengê û awayê de wê di serî de wê, weke aliyekê giring mirov dikarê werênê li ser ziman ku wê têgîna hûnerê wê, di wê warê de wê, weke têgîneka pirralî a fahmkirinê wê, di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Hûner di roja me de wê, hanîna wê ya li ser ziman ji nava rêzên nivîsî derxê û wê di jîyanê de wê pîretize bikê wê weke aliyekê jîyanî ê afrîner wê xwe bide dîyarkirin.

Jîyane hemdem haşîr û neşîrbûyîna wê ya zêde bi hûnerê, çandê, orf û adetan re wê, di aslê xwe de wê, weke aliyekê din ê ku mirov wê li ser bisekinê bê. Dema ku wê di destpêkê de wê li têgîna hemdemiyê wê werê hizirkirin wê weke întîbayekê wê bi mirov ku mirov wê derkeve dervî ya klasîk û ankû ya kevn. Di dema wê de wê, ya ku ew dihê jînkirin wê derkeve dervî wê. Lê bêî ku ew wê fahmbikê û wê li berçavên xwe bi dîmen bikê jî wê nikaribê fahmbikê û wê rewşê bi têgihiştinî û hişmendî pêşbixê. Înîtbayên ku wê têgîna hemdemiyê wê bide mirov wê weke aliyekê din ê giring ê ku mirov wê di serî de wê, di serî de wê ji aliyê hûner û çandê ve jî wê hilde li dest bê. Hemdemî wê bi wê redkirina xwe ya kevn û demên bûhûrî re wê mirov karibê wê weke rewşeka ku ew hûnerê jî redbikê wê şîrove bikê? Wê bêgûman mirov wê nikaribê wê bi wê rengê wê şîrovebikê. Dema ku mirov demên hemdem destpêka wan hilde li dest wê, were dîtin ku wê, bi hûner û çandê wê pêşkevin. Lê mirovê demên hemdem ku ew hertimî zû pêşdikeve wê, di afrînerîya hûnerî û çandî de wê, hertimî wê, bi awayekê rêkûpêk wê pêwîstîya pêşxistinê hûnerî jî wê bi xwe re wê di jîyane xwe de wê bide dîyarkirin. Wê, di serî de wê, weke aliyekê wê yê giring mirov dikarê wê werênê li ser ziman.

Hemdemî wê, demeka ku wê bi hûnerê wê pêşkeve bê ji aliyê têgîna hûnerê ve ku mirov wê hilde li dest. Di wê warê de wê, hûner wê ji aliyekê ve wê temenê wê yê pêşketina wê jî bê. Adilandinên di jîyane mirovê hemdem de ku wê werina çêkirin û pêşxistin wê bi hûnerê û têgihiştina wê re bin. Di dewama wê de wê, serwerîya hûnerê wê, weke aliyekê wê yê giring wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê hemdemî wê, rûyê wê yê pêşketî wê di aslê xwe de wê bi hûnerê re wê xwe bide dîyarkirin û wê karibê werênê li ser ziman. Di wê rewşê de di dewama wê de têkiliya mirovê hemdem bi hûnerê û li ser wê re bi aqil re jî mirov dikarê wê hilde li dest. Ev jî wê, weke aliyekê din ê giring bê ku mirov wê, dikarê wê werênê li ser ziman bê. Hûnera kurd di demên hemdem de wê, bi awayekê wê, motifên wê yên ku ew berê jî di nava jîyanê de bi serdestî hebûna wê, rengên xwe wê, zêdetirî wê bidina dîyarkirin li berçav. Bi teybetî wê dema ku wê bahsa hûnermend wê were kirin wê kesên ku wê weke pîşe wê ji xwe re kirina kar wê, were fahmkirin. Dibê ku ew kesên ku ew bi wê re alaqadar dibin hinekî hişmendîyek wan ya di hinek warên ku ew dikarin bi hûnerî werina ziman de çêbûya. Lê salixkirina hûnermend wê, di aslê xwe de bi wê re wê, ne rastteqînîyet bê.

Ku mirov di çerçoveya hûnermendê bihizirê wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê çerçoveya wê bi giştîya darêjkkirina di jîyanê de re wê, were li ser ziman. Ji çêkirina malekê, xêzkirina qaxizekê û heta wê bigihijê çêkirina amûrekê destî ê bi wê xwarin xwarinê ankû xwe parastinê wê, mirov karibê wê, di wê çerçoveyê de wê, werênê li ser ziman. Lê di roja me de wê, di demên hemdem de wê, qatagorîzekirin wê zêdeyî wê weke xosletekê wê di nava wê de wê pêşkeve. Ekolên hûnerî ên felsefîkî ku ew pêşdikevin wê, di wê warê de wê, nîşanaka wê bin di demên hemdem de. Li kurdistanê wê, di demên hemdem de wê, pêşketina hûnerê wê, di wê warê de wê, hem weke hûnereka destî wê pêşkeve û hem jî wê, di rewşên weke bi wêneyî û hwd bi wênekirina re wê pêşkeve. Lê ji wê zêdetirî wê, di demên dawî de wê, bi zêdeyî wê karên weke karê şano, sînama, leyistikên cûr bi cûr ên bi rengên din di rengê van awayan de wê pêşkevin. Wekî din jî wê, tv wê bikeve jîyane wan de. Wê di wê de wê leyistikvan wê derkevin li holê. Wekî din wê, bi wê re wê mijarên ku wê, weke mejuya civakî a guncav in wê bikina mijara xwe.

Lê çendî ku mirov wê, dibînê ku wê, ew pêşkeve jî lê mirov wê jî dibînê ku wê desthilatdar wê, dest dênina li ser van qadan jî. Wê çawa wê, nehêlin ku wê zêde bi navê kurdî û bi zimanê kurdî pêşkeve wê, li dijî wê, di nava şer de bin.

Wekî din mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, pêşengehên wêneyên xêzkirî wê dem bi dem wê pêşkeve. Li wêneyên ku mirov dihên pêşendin di wan pêşengehan de wê, dîmenên ji jîyane zarokan, jin û malbatan bi rewşên wan ên ku ew baş û xirab dijîn wê di wan de wê were bi dîmenkirin. Di wê rengê û awayê de wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, di demên hemdem de wê, di aslê xwe de wê, hûnera kurd hem bi temenê xwe yê dîrokî û civakî û hem jî bi pêşketinên demkî wê derfetên mazin ji pêşketina xwe re wê bigirê. Lê li vir wê kesên ku ew karibin wan derfet û firsandan bikarbênin wê, ew pêwîst bê.Hûner wê ji aliyekê ve wê fahmkirina jîyanê û salixkirin û tefsîrkirina wê ya bi têgînî jî bê. Weke aliyekê wê weke rengekê hişmendî ê li ser rewşên hatin jîyankirin û ankû dihên jîyankirin jî bê. Di demên hemdem de wê dema ku mirov hûnerê hilde li dest wê bêgûman wê hûner wê, aliyekê giring ê jîyanê û fahmkirin û bi wê jîyanê jî bê. Di roja me de wê, hûner wê, bi hebûna civakê re wê, were li ser ziman û wê çerçoveya hebûna wê bi rengê wê, di xwe de wê bigihênê li fahmkirinekê. Wê di wê fahmkirinê de wê reng û awa, awayê jîyanê qanc xirab wê werê hanîn li ser ziman. Hûner her hanîna wê ya li ser ziman wê ji aliyê xwe ve wê, ew wê hanîna xwe ya li ser ziman wê fahmbikê. Wê li ser wê fahmkirinê re êdî tişta ku ew rewş bê û ankû tiştekê din bê wê, bi nerîneka hûnerî a rast wê li wê binerê. Li ser wê re jî wê, dema ku wê hanî li ser ziman wê karibê weke nerînek rexnegirt jî wê, xwe li rewşê û hwd wê hûner nerîna xwe wê bide dîyarkirin.

Hûner wê hinekî jî wê, nerîna ji/li jîyanê bê. Wê bi wê re wê, çerçoveyek fahmkirinê wê di derbarê jîyanê de wê bi xwe re wê bide çêkirin. Di wê rengê de wê, dema ku wê hûnerê hanî li ser ziman wê, di wê de wê, di wê hanîna xwe ya li ser ziman wê temenê fahmkirinek nû jî wê bi wê re wê bide dîyarkirin. Şariştaniyên kurdistanî ên demên berê di demên sûmer, gûtî, qasît, hûrî, mîtannî med, şadadî, merwanî, eyûbî û hwd de wê, karibê têgînekê wê bi rengên jîyanên wan deman re ew bi xwe re wê werênê li ser ziman û bide li berçav. Di roja me de wê, film wê, kar û xabatên bi wê rengê wê di wan de wê werina pêşxistin û ankû hanîn li ser ziman. Film, şano xêzkkirin û hwd wê weke aliyna hûnerî ê demên hemdem ku ew nebin nabin bin. Wê, li ser wan aliyan û gelek aliyên weke van aliyan ve wê pêşkevin civakî wê werina pêşxistin. Wê bi wê rengê wê hûner wê, rewşên ku wê, hildan nava xwe weke mijar wê weke têgînna gelemper wê pêşbixê. Wê ji aliyekê ve wê hûner wê temenê gelemperkirinê bê. Ji wê aliyê ve wê hûner wê, pêşxistinek civakî a hevbeş wê temenê wê jî bê.

Ji van aliyan ve wê hêstên weke piçûk, mazin, şahî, xamgînî, dilxweşî, xizan, dewlemend û hwd wê, hemû rengên jîyanê û başî û nebaşîyên wan wê, bi nerîna xwe re wê bênê li ser ziman. Wê di nava xwe de wê bi bi dîmen bê û ankû bi xêzkirinê bê wê bi dîmen bikê û wê bêne li berçav. Dema ku wê, wêneyek were xêzkirin wê çi hêst û rastî wê di wê de wê werina li ser ziman wê, ew wêne dema ku ew hat çêkirin wê were dîtin. Di wê rewşê de wê, her rewş wê weke mijareka hûnerî wê di wê de wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman bê. Hûnera kurd wê, van aliyan wê hin bi hin wê di nava xwe de wê, bi hiş bikê wê wê werênê li ser ziman. Bêgûman wê hûnera kurdistanê wê di roja me de wê, gelek mijarên ku wê weke mijarên maf û azadiyê ku kurd hê tekoşîna wê didin wê ji xwe re wê bikê mijar. Ji vê aliyê ve wê, hûner wê, dîmenê maf û azadiyê wê weke têgînna şenber wê di xwe de wê, salixbikê û wê karibê wê werênê li ser ziman. Ev wê, weke aliyekê tekoşînî jî wê xwe bide dîyarkirin. Di roja me de wê, zêdetirî wê hûnera tekoşînê wê pêşketina wê derkeve li pêş. Lê ji wê zêdetirî ku mirov bahsa civakekê bikê wê, di wê de wê ji hemû aliyan ve wê mirov divê ku wê, bi dîmen bikê û wê werênê li ser ziman. Çawa dijî, çi li xwe dikê û dixwe û divexwe, rengê têkilî û jîyane wê, malbat, kes û keseyet û hwd wê hemû wê weke alîyna ku wê werina salixkirin bin. Di wê aliyê ve wê sînorê wê salixkirinê û pêşxistinê bi hûnerî jî wê nebê. Minaq li îranê kurd bo ku tekoşîna maf û azadiyê didin wê çawa wê hêncetên di bin navê olê de wê li ser wan wê çêbikin û wê bibin sêdarê. Heman rewş li tirkiya bi êşkencekirin û zindankirinê li îraq û sûrî bi êşkence, windakirin û enfalkirinê û hwd wê, wê karibin weke aliyna ku wê di nava wê de wê werina li ser ziman bin. Bi hûnerê re hanîna li ser ziman mirov bi wê re piçûk nakê. Vajî wê, temenê mazinbûna mirov bi keseyetî diafirênê. Wê dema ku ew weke dîmenekê hat hanîn li ser ziman wê mirov wê xwe di nava wê dîmenê de wê bibînê bi başî û nebaşî, têrbûn û kêmesiyên xwe re. Wê hingî wê, li ser xwe wê bisekinê û wê karibê xwe baştir bikê. Ji vê aliyê ve wê armanc û îdeale hûnerê wê ew bê ku ew bigihijê mirov û keseyeta serkevtî û herî baştir.

Di rejimên weke yên rojhilata navîn de wê zêde derkefetê ji hûner û çandê û pêşketina wê re bi civakî wê newê hiştin. Wê hemû tişt wê bi navê rêveberên serdest û hwd re wê, bi têgînna nîjadî ên ku ew jî bi tememî wê nikaribin baş fahmbikin re wê werênina li ser ziman.

Pêşketina hûnerê wê temenê pêşneketina civakê bi nirxên civakî û azad jî bê. Ji vê aliyê ve wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Di serdemên hemdem de wê, ev wê weke çerçoveyên civakî ên pêşketî bin. Mirovekê dema hemdem ku ew filman tamaşa nekê, hefteye herî hindik carekê neçê opera û ankû şano wê, ji wê rewşa xwe ya civakî a demkî wê, şûn bimênê. Ber ku wê ev mijarên ku ew di nava civakê de dihên li ser ziman wê, mijarên danûstandinê wê biafirênin û ew wê nikaribê wê, tevlî wê bibê. Di wê rewşê de wê, ev wê weke aliyekê wê yê giring bê ku mirov wê karibê wê werênê li ser ziman bê. Mirovê hemdem wê xwediyê rest û ristên xwe yên ku ew di wê rengê û awayê de ew bi wan dijî jî bê.

Ol bixwe wê, di aslê xwe de ku mirov wê weke mijareka hûnerî wê hilde li dest wê ji aliyekê ve wê baştir bê. Ew jî jî wê ew bê ku mirov wê, karibê bi nerîna xwe derkeve ser wê re û ew ji derve wê kifşbikê ku ew çawa ya. Wê hingî wê, karibê baştirin fahmbikê û ji fundamatalisma olî xwe dûrbikê. Di wê rewşê de wê, hingî wê, mejî bi nirxên civakî û mirovî re wê nevnasînê wê bikê. Wê bi wan re wê pêşkeve. Wê ev jî wê, weke aliyekê ku mirov wê karibê wê baştir wê fahmbikê. Wê hingî wê gelek aliyên din ên pêşketinê wî bi zêhnî û hişmendî wê kifşbikê. Di wê rewşê de wê heman rewş wê bo rewşên rewîstî jî wê derbasdar bê. Ew jî wê, dema ku wê di wê çerçoveyê de werina fahmkirin wê karibin baştirin werina fahmkirin. Piştî ronasansê wê ji xwe re wê motîfên hûnerî ku wê bên pêşxistin ji nava pêşketinên olî ên demên berê wê bin. Di wê rewşê de wê, piştî ronasansê û barokê wê çêkerîyên ku wê bibin wê, pêşî wê bina temenê pêşketinên têgînî ên weke romantismê û piştre jî wê pêşketina mirovê serbixwe a hemdem wê pêşbixê. Di wê rewşê de wê hûner wê, weke hêzek şoreşger a afrîner wê weynek dîrokî wê bileyizê. Hûnera ronasansê ku wê bibê wê, piştre wê, temenê pêşketinên demên bi aqil ên hemdem ku wê pêşkevin jî bê. Li kurdistanê ber ku wê zêdetirî wê nirxên civakî wê, derkevina li pêş wê li rojhilat wê yekanê pêşketina civakî bê ku wê, karibêbi nirxên civakî û demokratîkî xwe bide pêşxistin û dîyarkirin. Di wê rewşê de wê rejimên herêmê ên weke ya tirkiya û îranê û sûrî û îraqê jî wê, ber vê yekê wê, zêdetirî wê, li dijî wê çawa wê olê weke amûrekê şikandina civakê wê bikarbênin wê bikevin nava hewldana wê de. Wê zêdetirî wê bi gotin û refaransên olî wê, gotinên hêrîşkar wê bilêvbikin.

Di serdemên ronasansê de wê li kurdistanê wê, di aslê xwe de wê, rewşek pêşketî a bi aqil wê hebê. Mirov dikarê bahsa demek ronasansê jî wê bikê. Di gelek waran de wê, sanatkirina di jîyanê de a li ser têgihên ku ew di pirtûkan de dihên li ser ziman wê bibin. Gelek naqşvanên kurd ku em î ro navê wan nizanin wê derkevin û wê, xwe bidina wê karê. Li herêmê wê, di wê demê de wê labitandinaka pirr mazin wê hebê. Li herêmê wê di nava civakên herêmê ên kurd, arab û faris de jî wê ew labitandin wê hebê. Lê pêşketina osmanî û piştre ya sefewî li dûvhevdû wê weke du rewşên ku wê li herêmê wê pêşîya wê pêşketina wê rewşê bi rengê pêşketina xwe re wê bigrin bin. Wê herêm wê, piştî wê re wê, di nava tarîyekê de wê, bê hiştin. Tangezeriyên civakî û şariştanî wê, li ser hevdû wê bênavber wê li herêmê wê rûbidin. Wê li ser wê re şer, pevçûn û kuştin wê ji herêmê wê di ti demê de wê qût nebê. Ev rewş hemû wê, weke aliyna ku mirov dikarê bi teybetî wê li ser wê bisekinê û wê bênê li ser ziman bê.

Lê li vir di dewama wê de mirov dikarê wê jî wê, weke aliyekê din wê bênê li ser ziman ku wê, zaneyên demê wê tevî gelek astengiyan jî wê, pêşkevin û wê, hizrên xwe wê bênina li ser ziman. Civake kurd wê, di her demê wê tevî hemû hêrîşên li wê dibin wê, pêşketinek wê bi wê re wê xwe bide domandin. Di rewşên civakî de wê, zêdeyî wê, nirxên civakî li pêşgirtin wê weke rewşa herî baştirin a civake kurdistanê bê. Ber ku wê li kurdistanê wê, cihêrengiyên civakî û olî ên kurd û kurdistanî wê pirr zêde wê hebin. Wê li ser rest û ristên civakî wê nêzî hevdû bibin. Di wê rengê û awayê de wê, zêde wê di nava wan de wê pirsgirêk wê dernekevin. Pirsgirêkên ku ew derdikevin jî wê, bi teşwîk û hêrîşên reêveberîyên weke yên osmanîyan û hwd ku di bin maskeya olê û hwd de wê weke ku wê li kurdên yarsan, êzîdî feylî, şebekî û hwd wê werê kirin bê. Wekî din komên civakî ên civakî ên cûda weke komên asûrî û ankû sûryanî, ermenî û hwd wê hebin û ev kom jî wê, nesibê jî ji wê hêrîş û xazaba wan bigirin.

Pêvajoyên hêrîşên li hebûna civakê ku ew dihên kirin wê, weke aliyna ku mirov wê, çawa wê, civakê wê ji kal bikin û wê bişikênin bin. Wê, di wê çerçoveyê û bi wê armancê wê werina kirin. Wê nirxên civakî wê, werina armanc girtin. Rejimên ku wan li ser serê civake kurd serdestî di demên xwe de çêkirina wê hûner û çanda civakê wê bi kevneşopîyên wê re wê, nûqtaya destpêkê a ku wê hêrîşî wê bikin bê. Di wê rewşê de wê, mirov dikarê di destpêkê de wê, werênê li ser ziman. Minaq wê, dema ku wê xalifê abasî el-mûtasîm wê hêrîşî kurdên bebekî wê bikê wê, nikaribê wan. Wê bo ku ew wan bişikênê wê propaganda reşkirinê wê bide destpêkirin. Propagandayên bi rengê ”ku win herina devê deriyê malekê ku win bibin kûmek bi devê dêrî ve dalaqandî bê bizanibim ku kesek bi jina malê re di nava nivînan de ya.” Wê gotinên bi wê rengê wê, werênina li ser ziman. Wê di dewama wê de wê, gotinên pirr qirêt wê pirr zêde wê bêjin. Lê tevî wê jî wê komên civakî ên kurdistanî wê ji nirxên xwe yên çandî û civakî wê bi şûn ve wê gavê neavêjin.

Her wusa wê rewşê bo kurdên êzîdî jî mirov dikarê bêjê. Mêranî û merdîya mirovê êzîdî bûya mijare gelek vegotinên hûnerî û wêjeyî jî li kurdistanê. Ji mîr caferê Daşnî bigira heta ku wê bigihijê Dewrêşê ewdî wê, ev rewş wê, bi merdî û mêranî wê bi navê wan re wê, werênê li ser ziman. Wê simbel qaytaniya wan wê, weke dagereka wê mêranî û merdîya wan jî wê li kurdistanê wê hertimî wê were zanîn. Di aslê xwe de wê, ev simbel qaytanî wê, li giştîya kurdistanê wê di nava civakê de wê, bi mêranî û merdîyê re wê di hemwate û dagerîyê de wê werê li ser ziman.

Hûner wê ji aliyekê ve wê, çendî ku wê, rewşên ku ew bûyîna wê, bi dîmen bikê bi dîmenkirin û xêzkirinê û hwd re wê, bi wê re jî wê, têgînên ku ew hatina pêşxistin wê, ji wan wê, çawa wê, dîmenekê rast ê li gorî wê, derxê li holê bi kirinîya wê weke şano û hwd re wê, bi wê re jî wê, xwediyê rewşekê bê. Di wê rewşê de wê, hûner wê, hem wê weke têgihekê û hem jî wê, weke rewşek şenber a ku mirov wê, li vir wê bênê li ser ziman bê, Ji aliyekê din ve jî wê, mirov dikarê wê, weke aliyekê din wê bênê li ser ziman ku wê rewşa hûnerê wê, weke rewşeka hem ji aliyekê ve dîtbar bê û hem jî wê ji aliyekê din ve wê pirr zêde wê şenber bê. Wê di wê rewşê de wê, mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê dema ku wê, ji têgînekê wê, weke têgihekê ku wê ji wê kiriniya wê pêşbixê weke bi şano û hwd wê, ew rewş wê, weke rewşna ku ew. Hatibin tefkirkirin jî. Ji vê aliyê ve wê, wê rewşên hûnerî wê weke rewşna xiyalî jî jî bin. Di wê rengê û awayê de wê, xiyalkirin wê çawa wê jîyanê wê bibînê û ankû jîyan çawa xiyalkirinê wê, di afrînê li ser serborîyan û hwd wê, hûner wê karibê dîmenekê di wê rewşê de wê bidê me. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, şano û û ankû film wê, rewşna xiyalî bin. Di serdemên mîtolojiyê de wê, rewşên xiyalkirinê ên weke serxwezayî wê hebin. Hûner wê bi afrînerîya xwe re wê, di wê rengê de bê. Dema ku mirov hûnerê di jîyanê de wê fahmbikê wê, mirov karibê wê jî wê, di dewama wê de wê, bênê li ser ziman ku wê, rewşa rewşên wê weke ku wê di çerçoveya xwe de wê xwediyê mantiqekê levkirî bin. Lê piştî ronasansê wê di hûnerê de wê, mantiqê pirr zêde wê bicih bibê û wê bi dîmenî ku ew li mirov mantiqî werê wê li wê were lêgerîn. Sûrerealîsm wê di wê rewşê de wê, weke têgîneka seraqilî a hûnerî jî wê, bi xwe re wê bide dîyarkirin. Çendî ku wê sûrrerealism wê, di nava felsefeyê de wê, were ser ziman jî lê di aslê xwe de wê weke têgîneka hûnerî bê. Wê, di mantiqê wê de wê levkirina di nava wê de wê, zêdetirî wê li wê were lêgerîn. Ji aliyê din ve jî wê, di mantiqê wê de wê her tişt wê, bi awayekê serxwezayî wê weke ku wê biderfet bê. Di wê rengê û awayê wê di serî de mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Sûrrerealisma hûnera kurd wê, pirr zêde wê, rengê wê, di demên berê ên hûrî û mîtannîyan û piştre di demên medîya de wê bê dîtin. Piştre jî wê, di nava vegotinên çîrokên wan de mirov wê dibînê. Minaq di çîroka rûstemê zal de wê, bê gotin ku ”rûstem wê, rajê çîyayekê û dênê li ser çîyayê din.” Min xwe jî dema ku min ew çîrok ji dê û bavê xwe dibihîst wê, bi wê rengê wê were vegotin. Di vegotina mem û zînê de jî wê Ahmedê Xanê wê, destpêka wê, bi sê keçên ku wê weke ´keçên padîşahê cinan´ bin wê, bi wê re wê, werê hanîn li ser ziman. Di wê rewşê de wê, di nava civatan de wê, bi wê rengê wê werê hanîn li ser ziman. Vegotina weke ya şahmaran de wê, di wê de wê bahsa cihane maran û ankû ´welatê maran´ ku ew hemû mar di wê de dijîn û bi hevdû diaxifin û didin û distênin wê hebin. Wekî din wê, dema ku mirov li destana gilgamêş binerê wê, gilgamêş wê, wilqasî bi evîna jîyanê ve wê, girêdayî bê wê, bixwezê ku ew hertimî bijî. Wê bikeve pey îksîra nemîrbûnê de. Wê, rêwîtîya ku wê bi enkîdu re wê bikê wê, ew rêwîtî wê rêwîtiya ku wê, herina cem utnapîştim ku wê, ew wê li wir wê, şînahîyeka ku wê, bi wê nemirbibê wê bide wî wê, bixwezê ku ew xwe bigihênê wê, Di wê rengê de wê, dema ku mirov lêbikolê wê, di aslê xwe de wê, bi heman rengê di vegotinên demên piştre jî wê, heman rewş wê were dîtin. Di vegotina çîrokî a ´ferhed û şêrîn´ de jî wê, bahsa qûlkirina çîyê a ji aliyê ferhed ve bo ku ew bigihijê evîna xwe wê werê li ser ziman. Di wê rewşê de wê, mirov dikarê wê, bi heman rengê wê, werênê li ser ziman ku wê ev rengê sûrrerealismî wê, weke xosletekê mejiyê demdirêj ku ew dihizirê jî bê.

Hûnera kurd wê, ev elementên wê yên têgînî wê, dema ku mirov li vegotinên wan ên din jî dinerê wê bi şêwayna din wê di wan de jî wê kifşbikê. Wê minaq wê, weke vegotinên çîrokî ên civake kurd ên bi navê çîrokên keçelok de jî wê dema ku mirov li wan binerê û bihêsênê wê, bê dîtin ku wê keçelok wê karibê bikevê hemû reng û awayan de. Wê di wê rewşê de wê, heta ku wê, bi afsûnê wê, herê her derê û demê. Wê bi eferendîyên ku ew li jîyanê tûnana re wê, şer bikê. Di warê nivîskî a kurdî de wê, mirov dikarê wê bêjê ku wê bi nivîskî wê berhemên bi kurdî wê heta di demên berê ên mîtannîyan de jî wê werina dîtin.Minaq dema ku em herina dema hûrî û mîtannî de wê, werê dîti ku wê zimanê wa wê kurdî bê. Keyê mîtannî key Tûşrata sêyem ku wê nameyekê ji Emenhetopê çarem re wê werê nivîsandin wê, di nava ”maneyên amarna” jî wê were dîtin wê bi kurdî bê. Tenê nameyên key Tûşratayê sêyem li dora 12 hatîya kifşkirin û hemû bi kurdî na ku ew hatina şandin ji firawûnê misrê re bi kurdî. Key Tûşratayê sêyem ku wê di kurdîya dema wê de wê were ´keyê mazin´ wê, gotina ”Lugal-kur” wê bikarbênê. Keça keyê mîtannî key Tûşratayê sêyem Tedo-hepa wê, bi firawûnê misrê re wê bizewicê. Berî firawûn di dema heksozîyan de wê, girseyek mazin ku wan bi kurdî dizanî wê li ser axa misrê wê bi girseyî wê bijîyan. Ev ji aliyê gelek dîrokzanan ve hatîya piştrast kirin. Piştî namayên Amarna wê êdî wê bahsa civakek kurdî diaxifê a li misrê di wê demê de wê bahsa wê were kirin. Di hundirê nameyên ´amarna´ de wê, bi teybetî wê, dema ku mirov li navaroka wan dinerê wê, mirov dibînê ku wê, çerçoveyek civakî a pêşketinî ku mirov wê bi hemdemîya wê re wê werênê li ser ziman wê were dîtin. Minaq nameya ku ew bi navê ”ea 24” hatîya bi navkirin de wê li ser têkiliyên ramyarî û aborî ên nava herdû welatan de wê li ser wê were sekin in. Di wê demê de wê di warê çand û hûnera demê de wê mirov karibê li ser wê re di derbarê wê demê de bibê xwediyê têgihiştinekê jî. Di wê rengê de wê, mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê kurdên di wê demê de û berî wê demê ku wê di dema heksozîyan de wê, li wir bijîn bi civakî wê, di derbarê wan de jî wê, têgînekê wê bide me. Wê ji nameyê wê ew jî wê, were fahmkirin û têgihiştin ku wê, girseyek pirr zêde mazin a xalkê ku ew li wir dijî ku ew bi kurdî dizanê jî wê, hebûna wê were dîyarkirin.

Ev nameya ku me bi navkir ji nava nameyên amarna wê weke nameya herî zêde bê û wê, bi kurdî bê. Di wê rengê de wê, di serî de wê weke aliyekê giring wê werênê li ser ziman. Di warê hûnera dema hûrî û mîtannîyan de wê mirov dikarê di dewama wê de bêjê ku wê, di warê çêkirina peykel û xêzkirina pêjnên pîroz li ser hêtên bawergehan wê, bibê. Her wusa wê, keyên bi laş şêr û ankû bi serê eylo bi gelek minaqên wê re wê, werina dîtin. Di wê rewşê de wê, bi awayekê hizirkirina bi serxwezayî wê, tefsîrên ku ew hena wê, dîmenekê wê bidina me. Lê di dewama wê de wê mirov dikarê wê bêjê ku wê, bi wê re wê li dunyayê jî wê jîyanek pirr pêşketî di ahenge wê de wê were avakirin. Jîyane dema hûrî û mîttanîyan a civakî wê, dema ku mirov li çerçoveya wê dihizirê wê mirov dikarê bêjê ku wê, pirr pêşketî bê. Wê hemdemîya xwe ya di wê demê de wê bijî. Di wê warê de wê, di warê têkilîyên civakî û der civakî ên weke bi welatên li dorê re jî wê, di awayekê de wê, bi têgîneka pêşketî wê, were dîtin. Pêjnên yazdanên wan wê, di serî de wê, di wê demê de wê, derkevina li pêş. Wê bi navê wan wê gelek bawergeh û parastgeh wê werina çêkirin. Wê qûleyên mazin û bilind wê, werina çêkirin. Hin quleyên ku ew çêdikin wê, di tefsîran ku mirov wan kifş dikê wê, têgîna bi gotina ”quleya babil” ku wê bi navê bilinddayîya wê re wê li dîrokê wê were bîrhanîn wê, werinaz dîtin. Ew jî wê ber wê yekê bê ku wê di dewama wan de wê astrolojî û stêrzanî wê pirrzêde wê pêşketî. Wê di wê warê de wê li stêran wê binerin wê rewş û rêyan wê kifşbikin. Wê deman wê kifşbikin. Ber vê yekê wê, li wê bihizirin ku ew çendî û çiqasî bilindtir çêbikin wê ji wan re wê baştir bê. Wê wan zêdetirî û baştirin wê bigihijênê têgînên baştir.

Jîyane civakî wê, bi hûner, orf û adet, çand û kevneşopî re wê, bi awayekê pêşketî wê, werê dîtin. Di warê kirmana sûra amede roja me ku wê gelek pêjnên wê yên wan deman jî bin wê, karibin di derbarê wan û fahmkirina wan ya bi hûnerî de têgînek baş û xort bidina me. Her wusa wê mirov dikarê wê bêjê ku wê hûnera naqşkirinê wê, di wê warê de wê li ser kevir û hwd wê, di dewama wê de wê pirr zêde wê pêşketî bê. Wê, weke ku em di harabeyên zaogma de dibînin wê mozaîkê wê bikarbênin û wê bi wê re wê, pêjnên pirr xweşik di çerçoveya jîyan, bawerî û hizirkirinên xwe yên demê de wê çêbikin. Di wê rengê de wê weke aliyekê giring wê, di serî de mirov dikarê bêjê ku wê harabeyên zaogma wê, ji dema mîtannîyan wê bimênin. Dema mîtannî wê, di wê warê de wê di warê felsefe û pêşketina wê de wê, ji demên xwe yên berê xwe ên dema hûrî û berî ya gûtî û qasîtîyan wê hinekî pêşketîtir bê. Wê, aqil bi matiqê felsefeyê wê bikarbênin. Pêşketinên weke ya Mîtra û hwd ku wê di dema wan de wê bibê wê di wê warê de wê, nîşanak û birhanna pirr baş ên di derbarê dema wan û pêşketina wan de bê. Wekî din wê jî mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, dema mîtannî weke demek kevnare wê, bi pêşketina xwe ya têgîhiştinî re wê temenê demên piştî xwe jî wê biafirênê. Wê, di warê felsefeyê de wê pêşketinên ber bahra sipî û ya reş wê perwerde bikin. Minaq wê, dibistana ´zanon´ ku wê, weke dibistana dema kevnera a dema ber bahra sipî jî bê wê, bi teybetî wê, têgînên felsefîkî ên mîtannîyan wê di nava xwe de wê pêşbixin û wê esas bigirin. `Zanon´ di kurdî de tê wateya yê zane. Zanon bixwe wê weke filosofekê wê demê mirov dikarê bêjê ku wê ew jî wê weke ku wê çawa wê di dema Manîyan de wê ji mesihiyê kesên weke Augustinius wê herina nava manîyan û wê bi salan xwe perwerde bikin û wê hizrên xwe ji wan bigirin û wê di nava mesihiyê de wê bênina li ser ziman wê, heman tişt wê bi zanon û şagirtên wî û dibistana wî de wê were dîtin. Navê zanon bixwe di kurdîya wê demê û ya roja me de jî wê were wateya ”zanan” û ankû ”yê bizane”. Di wê rengê de wê, navê ´zane´ wê di kurdîya wê demê de jî û di demên piştre jî wê, navê kesên bi zane û xwenda bê. Di wê rengê de wê, weke navekê bi ´unwanî´ ku wê li ser xwendina xwe ya bi salan ku wê bê qizinckirin jî bê. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê weke aliyekê giring di dewama wê de mirov dikarê wê werênê li ser ziman.

Ev rewşên ku me hanîna li ser ziman ên bi zanîn û pêşketina demê re wê ji aliyekê ve wê di çerçoveya mijare me de wê, giring û vegotinbar bê. Wê, di derbarê pêşketina demê de wê, têgihiştinekê wê pêşî wê bide me. Piştre em jî li ser wê pêşketinê re di derbarê hûnera demê a kurd de dikarin bibin xwediyê têgîn û fahmkirineka baş. Tenê bermehiyên ku ew ji wan deman mana roja me jî wê, karibin di derbarê pêşketina wan de wê, têgihiştinek baş bide me. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, bermehiyên ku ew mana li serdema me wê weke bi peykel bin û rewşên din ên weke bi kirmanî û hwd bin ku mirov li wan dinerê wê, di wê warê de wê, têgîneka baş bibina me. Li herêmên afrînê ên rojavayê kurdistanê wê, di wê warê de wê, bermehiyên ji wê demê ên pirr zêde wê werina dîtin. Wekî din mirov dikarê wê jî wê werênê li ser ziman ku wê, li dora amûdê peykelên ji kevir û herêmên din ên rojava weke li rimêlanê û heta qamişlo û nisêbînê û hwd wê, di wê warê de wê, di xateka mazin de wê, nîşanekên pêşketina dema kevnera a mîtannîyan wê pirr zêde wê mazin wê were dîtin. Piştî dema mîtannîyan wê dema medîya wê weke ku wê di dewama wê de û li ser temenê pêşketina wan re wê bê û bijî. Di dema medîya de wê, mirov dibînê ku wê, pêşketinên demkî ên pêşketî wê bibin. Medî wê, bi aqil û pêşketineka li pêşîya dema xwe wê bi xwe re wê bijîn. Di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Wê sedema wê jî wê ew bê ku wê pêşketinên berî wan ên dema hûrî û mîtannîyan wê pirr zêde û pêşketî wê ji wan re wê bina bingeh. Wekî din wê mirov dikarê wê bêjê ku wê, hûrî û mîtannî di warê hûnerê, wêjeyê, modayê û hwd wê pirr zêde wê pêşketî bin. Wê bandûra wan wê li herêmên dora wan wê bibê. Li misra kevn jî wê bandûra wan wê bibê. Li anatolia ku wê di wê demê de wê hin bi hin wê bi pêşketina hîtîttîyan re wê xwe bide dîyarkirin wê, li ser wan jî wê bandûra hûrî û mîtannîyan wê pirr zêde wê bibê. Wê bandûra yazdanên hûrî û mîttanîyan wê pêşketinên bawerîyî ên li anatoliya jî wê kifşkar bikê. Çanda kîbelê li anatolia minaqek ku mirov dikarê di wê warê de balê bikişênê li ser wê. Çanda kîbelê wê koka wê ya yazdana hûrîyî a bi navê ´hebedê´ û hinek yazdanên din ên ku wê di dewama wê de wê werin bê. Ev yazdana hûrî û mîtannî wê weke yazdana jîyan û bereketê jî wê, were pênasekirin di dema wê de. Wekî din mirov di dema hûrî û mîtannîyan de wê mirov rastî gelek yazdanên piçûk û mazin ku ew di penteona hûrî û mîtannîyan de hene bin. Wê di wê warê de wê li ser temenekê bi aqil wê bijîn. Wê dema ku wê, piştî wanqas pêşketinan wê Mîtra wê werê wê, mîtra wê, di rengê yazdanekê de wê, tefsîrên ji aliyê bawermendên wî ve wê bên pêşxistin. Wê rengê pêşketinên weke bi rengê ´tîtanan´ ku wê di mîtolojiya yewnanî de wê werê bi navkirin wê, di şêwayekê bi heman rengê de wê Mîtra wê ji aliyê bawermendên wî ve wê were şîrovekirin û hanîn li ser ziman. Wekî din wê, şîroveyên ku wê, bi bavê Zeus kronos û hwd ve wê werina kirin jî wê, mirov dibînê ku wê, weke ku ew ji nava wê pêşketina hûrî û mîtannîyan firî bin û derketin wê were dîtin. Wê dema ku mirov pêşketin û serborîyên bi kronos re dixwênê wê, ev hizir wê, pirr zêde wê di mejiyê mirov de wê bivejin.

Pêşketina bi hûner, çand û têgihiştina aqil weke bi felsefîkî û hwd re a di wan demên hûrî û mîtannî de wê, weke ku me li jor hanî li ser ziman wê rengê pêşketina demên xwe û yên piştî wan ku wê werin wê bidina dîyarkirin. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de mirov dikarê bi awayekê vekirî bin wê xatbikê û wê werênê li ser ziman. Tabî wê piştî demên mîtannî û piştî wan ya demên medîya re wê, pêşketinên ku wê di demên kurdistanê de wê li herêmê wê bibin wê, pirr zêde wê, di warê pêşketina çandî û hûnerî de wê, têgihiştinên xort û pêşketî wê bidina me. Wekî din jî wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê di destpêka medîya de ku wê weke ku wê were bawerkirin û ser ziman wê, keyê medî Dîyaqos wê, di dema xwe de wê, weke paytaxt wê bajarê mazin ´akbatanê´ wê avabikê û wê hêtên wê hemûyan wê bi kevî û serdorên wê re wê bide naqşkirin. Wê, bi wê re wê, têgînên xwe yên bawerî wê li ser wan wê bide naqşkirin. Di dema medîya de wê, pereyên kîrîn û firotin wê hebin. Li ser wê, zêr û zîv wê, ew jî wê hebê ku wê, bi wê rengê wê, were emel kirin. Wekî din wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê weke rewşeka kîrîn û firotinê a di nava kurdistanîya de wê, bi hevdû gûharandina tiştan wê, şêwayekê kîrîn û firotinê hebê. Minaq wê kesek wê albek genim wê bide yekê din û wê di berdêlê de wê, elbek nîsk û ankû nahk wê bistênê. Wê bi wê rengê wê li ser tiştên din jî wê rewş wê wusa bê.

Di demên piştî zayîna îsa de wê mirov dibînê ku wê di dema sasanîyan de wê, çendî ku wê sasanî wê li ser temenê medîya wê bijî jî lê wê, ji gelek aliyan ve wê çand û hûnera demê wê ji holê winda bibê. Herê kirina ji aliyê sasanîyan ve bawerîya Zerdeştîyê weke bawerîya rêveberîyê wê, têrê nekê ku ew bi tememê pêşketina herêmê baş fahmbikin û li gorî wê pêşketineka rast di nava xwe de bidina çêkirin. Ji xwe ya ku wê bê temenê cûdahiyan piştre jî wê ev bê. Kurkeyê kurd keyus wê, di dema sasaniyan de wê pirranîya axa herêmên her çar beşên kurdistanê wê karibê bikê bin kontrola xwe û wê levkirinê bi çêkirina hevpeymanî bi rêveberîya sasanîya re wê, bijîn. Wê di wê rewşê de wê, piştre jî wê, ev rewş wê, heta ku wê dem wê were dema mezdek û hûrem wê xira bibê. Wê piştre wê, ew cardin bixwezin ku wê rewşê cardin avabikin û wê werênina weke sêra berê. Di aslê xwe de mezdek û hûrem jî wê hinek têgînên hemdem û pêşketî wê bi wan re wê hebin. Lê wê ji aliyê perspektifa demkî ve wê ne têr bin. Ya ku wê bê temenê serneketina wan jî wê di aslê xwe de wê ev bê. Mezdekîyan wê dema ku wê, keyê Sasanê kawê wê ji taxt bikin û wê li şûnê wê bikin ku wê rûnihin wê keyekê ku wê pêşengîyê ji wan re bikê wê nebê. Wê ber vê yekê wê, keyê sasanî kawê wê ji zindanê wê biravê wê cardin wê taxt wê bidest bixê.

Di dema sasanîyan de wê li kurdistanê wê herî hindik wê sê rêveberîyên mazin û giştî wê hebin. Yek wê rêveberîya abgaarîyan bê. Abgaarî wê, Mîtrayî bin. Ya din jî wê Manîyî bin Ew jî wê, zerdeştî bin. Wekî din jî wê komên êzdayî, hersanî û hwd wê hebin. Ew jî wê, weke komna ku wê pirr zêde mazin bin. Lê ev kom wê çendî ku wê xwediyê rêveberîyên olî ên rûhanî jî bin lê wê, di warê rêveberîya civakî de wê, kêm bin. Tenê ku wê navenda wê herêma semsûrê bê wê, rêveberîya komagene wê, hinekî wê bikê ku ew xwe bikê rêveberîyek xort û leşkerî. Wê, di wê warê de wê, levkirinê bi komên civakî ên kurdistanî re wê li ser esasê peymana dardanosê wê çêbikin. Komagene wê bi navê wê re wê were wateya ´koma civakê´ û ankû ´koma gel´. Di wê rengê de wê, komagenî wê bijîn. Komagenî wê, herêmên li dora kurdistanî ên anatolia jî wê, bi xwe ve wê girêbidin. Wê rêveberîyek pirr zêde xort ku wê pirr zêde wê hey û balan wê bikişênê li ser xwe wê avabikin.

Rêveberîyên kurdistanî wê aliyekê wan ê giring wê di her demê de wê were dîtin. Wê ew jî wê, ew bê ku wê pirr zêde wê giringîyê wê bidina orf û adet û kevneşopîyên xwe. Wê, di nava xwe de wê, hertimî wê, bi naqşkirinê û hwd wê, xamilandinê wê di malên xwe de wê çêbikin. Navê ´naqşkirinê´ wê, di aslê xwe de wê dema ku mirov di kurdî de em li wê bihizirin wê, ji wateya wê ya naqşkirinê zêdetirî wê wateyek wê di mejiyê kurdên berê de wê hebûba. Ew jî wê ew bê ku wê, di nava jîyane xwe de wê, gotina ´naqşê´ wê hem bi têgihiştinekê wê biheta hildan li dest û hem jî wê, bi çerçoveya naqşkirinên bi destî ên cûr bi cûr ku wê werina çêkirin re wê, bi wê re wê were werina li ser ziman. Dema ku wê bahsa naqşkirinê wê were kirin wê, di aslê xwe de wê, harmonîyek bi naqşkirinê wê werê ser ziman. Wê her jinên kurd ên ciwan wê di demên ciwanîya xwe de wê weke ceyîzê ku ew amede dikirin wê bi naqşkiirnê wê tişt ji xwe re wê çêbikiran. Wê dema ku wê keçik zewicî ba û çûba male xwe wê, hingî wê herkesekê wê mereq bikira ku wê çi weke bi naqş çêkiriya û kirîya nava ceyîzê xwe de. Wê tenê bo dîtîna wê jî ba wê herkesekê li dorê wê biheta male wê û wê binerîya. Di wê rengê û awayê de wê, di dewama wê de wê, ew bi heta pirsîn ku ka wê çi çêkiriya. Wê piştî dîtinê re wê herkesekê wê ji hevdû re wê bihanîya ser ziman ku ka wê çi çêkiriya ji xwe re weke ceyîz. Wê ji ceyîzê wê biheta fahmkirin ku ew çendî xwedi hûner a bi destî. Wê di wê rengê de wê, ew jî wê biheta lêgerîn.

Naqş wê, di wê rengê de wê, dema ku wê werê çêkirin wê, bi destî wê bi dirûtinê wê were çêkirin. Di dewama wê de wê jî mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê rewşa naqşê wê, dema ku mirov hinekî li ser wê bisekinê wê mirov karibê wê bênê li ser ziman ku wê naqş wê, bi giştî wê bi sê awayan wê were çêkirin. Wê bi awayekê wê motifên weke yên bawerî ku wê li ser xalîçeyan wê werina çêkirin û wê, bi hêtên hundir ve wê werina dalaqandin bo xweşikkirinê. Wê di wê rengê de wê xalîçeyên kurdî wê ên dalandinê wê di her demê de wê bi nav û deng bin. Wê navdar bin. Wê, her mal wê di wê de wê hebin. Malên ku ew xalîçe nebûn wê nebûban. Xalîçe wê, di rengên wêneyên mazin ên roja me ku wê, bi xêzkirinê wê werina çêkirin bo dalaqandina li hêtan. Wê di wê demê de jî wê xalîçe wê weke li ser paç wê weke bi naqşkirinê wê, çêkirina resmên tişt û têgînên ku wan pê bawer dikir. Minaq xalîçeya şahmaran wê pirr navdar bê di nava kurdan de. Yek li ser kevir xêzkirina bi naqşî û ya din naqşkirina bi wê rengê a li ser paç ku wê werê çêkirin wê pirr zêde wê bi wê rengê wê werê çêkirin. Wekî din wê weke aliyê din ê duyem jî wê, di her malên kurd de wê dema ku wê lihêf, doşek û balgih wê ji xwe re wê çêbikin bo malê wê, hemû wê keviyên wan wê bi wê rengê wê, ji serî heta binî wê werina naqşkirin. Wê, bi wê rengê wê di ti malê de wê lihêf, balgih û doşekên bê naqş wê nebûban. Hebûna wan wê cih bi cih wê karîba weke aybekê jî wê biheta dîtin. Wê weke rewşek ne baş wê biheta pêşwazî kirin. Aliyê din ê sêyem jî wê, bi naqşkirin li ser mendîlên destî cil û bergên li xwekirinê ku wê were kirin. Wê minaq wê cilûbergên jinê ku ew di her temenê wê de wê hinek motifên wê yên cûda wê hebûban wê bi wan wê biheta naqşkirin. Wê, minaq wê xiftanê wê piştî ku ew nawserî xwe bû wê bi sîmên zêr wê biheta çêkirin û wê hemû kevi, milik û bastik û hemû deverên din wê bihetan naqşkirin. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziiman ku wê, hertimî wê, bi wê rengê wê, cilên naqşkirî wê li xwe bikiran. Wê, ji aliyekê din ve jî wê, dema ku wê mirov wê li wan naqşên li ser cilên kesekê bidîta wê bi zanîya û fahmbikira ku ew ji kîjan herêma kurdistanê bûya. Wê, di wê rengê de wê ew jî wê bi wê re wê biheta dîtin û fahmkirin.

Naqş wê, di wê rengê de wê, weke kar û xabateka destî a pirr zêde bi nirx ku ew dihat pêşwazîkirin bû. Wê bi wê re wê, her demsal wê cil wê bi hûnandinê wê ji xwe re wê, çêbikiran. Wê, kence, gora, lapik û hwd wê, çêbikiran. Wê çi pêwîstba ji wan re wê bo wê demê wê ji xwe re wê çêbikiran. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê ´teşî´ bo badan û çêkirina ta wê, hebûban û wê ew jî wê, weke aliyekê pêjnî ku wê weke ku wê bi dîmenê jina kurd re wê bûba yek. Ew jî wê, di her demê de wê, biheta dîtin. Weke teşîyê wê, tanûrên nan pijtinê û tifikên ku wê xwarina xwe li ser wê çêkiriban wê bi heman rengê wê bikiran. Wê dema ku wê wan ew jî wê çêbikiran wê, piştî ku wan ew çê dikirin wê naqşkirinên li ser wan wê çêbikiran. Minaq wê, kopelên ku ew kalan dikira destê xwe de û bi wê diçû wê çand û hûnereka wê hebûba. Wê her kopel wê mihaqqeq wê naqşkirinên li ser ku ew pirr xweşîk û bi îtînayekê li ser hatina çêkirin wê hebûban. Wê bi wê re wê, ew biheta zanîn. Kopal wê, hûnera wê di nava gel de wê pirr zêde wê li pêş ba. Wê, kopal wê, bi çend awayan wê biheta çêkirin. Minaq kopalê şivanan wê cûda ba û wê naqşên ku ew li ser wê dihatina çêkirin jî wê cûda hebûban. Wê, kopalên kesên bi tifra ku ew hebûn wê ew jî wê, cûda wê biheta çêkirin û wê naqşên wê li gorî wan wê cûda ban. Wê kopalên kalan jî wê cûda hebûba û wê li gorî wan wê naqş wê li ser wê bihata çêkirin. Di wê rengê de wê, kopal wê xwediyê rewşekê ku mirov wê bi teybetî bahsa wê bikê bê. Hûnera kopalê wê, weke aliyên din wê di nava gel de wê li pêş ba. Wê, di wê rewşê de wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, dema ku wê, kesekê ji xwe re kopalek çêkira û ankû bi naqanda wê li naqşên wê binerîya. Her wusa wê wekî din jî wê, weke rewşa cilûbergan wê herêm bi herêm wê, li ser kopal jî wê, naqşên cûda wê hatiban çêkirin. Wê, di wê rengê de wê, dema ku wê yekê li kopalê kesekê nerî wê hema bêja wê, naqşbikira ku ew ji kûya. Di wê rengê de wê, rewşa cilûbeg û tiştên ku wê bihetan bikarhanîn wê li ser wê re wê bi hûnerî wê, di aslê xwe de wê aqiilekê pirr zêde hevbeş wê hebûba. Wê, di dewama wê de wê, mirov dikarê wê weke aliyekê giring wê, di serî de wê, werênê li ser ziman ku wê, hûner û aqilê wê, di şêwayekê de wê, hevnasîna civakê û kesên wê bi hevdû wê, bide çêkirin. Wê aqilekê hûnerî wê, bi wê rengê ku wan bi wê hevdû nasdikir wê hebûba. Wê, bi wê aqilê wê, rewşên xwe wê bizanîyan û wê, deverên xwe wê bizanîyan

Di rewşa fahmkirina aqilê hûnerê de wê, dema ku mirov li ser wê biponijê wê bi wê rengê wê, gelek têgînên ku em wan di destpêkê de wan kifşbikin û wan wê werênina li ser ziman wê hebin. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê divê ku mirov wê, werênê li ser ziman.

Hûnera kurd û kurdistanê wê, di wê warê de wê, şêwayên pêşketî wê, bi dîmenî li berçav wê pêşketî hebûba. Lê li vir wê mirov dikarê wê ji aliyekê din ve jî wê, werênê li ser ziman ku wê dem bi dem wê rengên naqşên wê hebûban. Ez bixwe jî li malê ji aliyê dê û bavê xwe ve bûma şahidê wê rewşê ku wan dema ku wê naqşek bidîtan wê bizanîyan ku ew ya kîjan demê û ji kîjan herêmê ya. Di wê rengê de wê, ew bihanîyan ser ziman. Ez ji wê rewşê î ro di mejiyê xwe de digihijima wê têgihiştinê û fahmkirinê ku wê naqşên demên bûhûrî jî wê dem bi dem wê ji hevdû cûda bê. Wê, di wê rewşê de wê, her dem wê di nava naqşkirinên xwe de wê, reng, têgihiştin, hizirkirin û bawerîyên xwe wê bi wê re wê bihanîyan li ser ziman. Minaq di hin çîrokên kurdî de wê were ser ziman ku wê, bahsa cinan wê were kirin wê dema ku wê tefsîrên hundirînî wê bê kirin wê bahsa naqşan ku ew ji kîjan demê na wê bê kirin. Di wê rewşê de wê, ev jî wê, weke aliyekê wê, xwe bide dîyarkirin. Di nava çîrokên kurdî ên rast de wê tefsîrên naqşî û hwd wê pirr zêde wê bi hûrûkûr wê hebin. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê çîrok wê ji aliyê xwe ve wê, kariban nirxna mazin di xwe de barbikin û bênina li demên piştî xwe. Di wan çîrokan de kesên ku li wan hisand wê, di derbarê wan pêşketina deman, rengên jîyane wan, naqşkirinên wan û hwd wê bizanîya. Çîrok wê di hundirê xwe de wê têgînna xort bi motîfî ên hûnerî wê bi hawandan. Wê, di wê rengê de wê ew bihanîyan li ser ziman. Carna ku wê kesna wê çîrok bizanîyan wê bi teybetî wê, biçûyan li cem wan ku ew wê ji wan bi bihîzin. Minaq carna di hat gotin ”filankes wê çîrokê dizanê.” dema ku dihat ”wê çîrokê” wê çîrokna teybet ku ew bi teybetî bahsa hin rewşên teybet dikirin wê heban. Wê dema ku wan li wan hisand wê, êdî wê, bûban xwediyê wê, têgihiştin di derbarê hinek rewşên ku wan di xwest bizanîyan. Çîrok û naqş wê, di rewşê de wê hevdû di hev de wê bi hûnîyan. Wê bi hanîyan li ser ziman. Wê rewşê de wê mirov dikarê wê, weke aliyekê giring wê werênê li ser ziman ku wê naqş wê, bi wê rengê wê ne tenê wê weke têgîneka ku wê malên wan bi xamilanda wê her wusa wê vegotinên wan jî wê bi xamilanda.Di rewşa naqşa kurd de ku mirov bahsa wê bikê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê, di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, derkeve li pêş. Gotina naqşê wê, weke gotineka civakî û civaknasî a di mejiyê her kurdî de ku wê, bi wê re wê gelek reng, motif û pêjn wê bi wê biheta ber bîr û hişê mirov. Di wê rewşê de wê, çerçoveyek têgînî wê bi wê re wê di mejî de wê hebûba. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê naqş wê, di wê rengê de wê, weke têgîneka ekolî wê, xwediyê wate û rewşekê bê di fahmkirina xwe de.

Di aslê xwe de wê dema ku mirov tenê li ser gotina naqşê re herê wê gelek rewşên ku mirov wê karibê wan bi wê re wan werênê li ser ziman wê hebin. Ku em bi cildan pirtûkan tişî bikin jî wê, nikaribê hemû çerçoveya gotina naqşê û fahmkirina bi wê re ku ew di mejiyan de hebû wê werênê li ser ziman. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê werênê li ser ziman. Wê, di wê rewşê de wê, dema ku wê naqşkirin wê, werê kirin wê gelek şêwayên bi dirûtin û hûnandin û girêdanê a bi hevdû re wê bi wê re wê hebûba ku ew biheta çêkirin. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Ew motifên bi naqşê re ku wê hebûban wê ji aliyekê ve wê, weke aliyekê giring wê xwe bidina dîyarkirin. Wê, bi gelek reng û awa wê hebin. Wê, di nava wan de wê, gelek rewşên ku wê, tenê bi rewşên rengên bi dirûtin, hûnandin û girêdanê û hwd re wê hebûban. Ev jî wê, rewşên teybet wê bi wan re wê hebûban ku wê, ew bihetan pêşxistin. Di rewşa naqşên çêkirinê wê her rewş û motif û pêjn wê navekê wê hebê Minaq weke rengên hûnandin û dirûtina bi navê ´qanawîçê´ û hwd.

Di wê rewşê de wê, li ser navên wan de wê, motif û pêjnên naqşî wê bihatan nasîn. Wê, ew wê weke aliyekê wê yê teybet û bi zanîna wê re ku wê, bi heta dîtin û li ser ziman. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring mirov dikarê wê jî wê, werênê li ser ziman ku wê rewşên motif û pêjnên naqşî wê, rewşna teybet ên ku mirov dikarê wan bi teybetî wan werênê li ser ziman. Naqş bi xwe û bi serê xwe dikarê bibê mijare perwerdeyên bi salan ku ew werê fêrkirin. Di wê rewşê de wê, mirov dikarê wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê, werênê li ser ziman ku wê hûnera naqşê wê, hûnereka civakî a giştî û bi temen bê. Navê naqşê wê navê çerçoveyek hûnerî a kurdî ku wê, bi gelek awa, reng, motif, pêjn û hwd ku wê, were pêşxistin û ser ziman. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Ku mirov bahsa hûnera kurd bikê wê gotina naqşê wê weke gotineka bi çerçove û temenî wê di wê de wê were ser ziman. Gotina naqşê bi xwe wê di kurdî de wê were wateya dirûtîna bi motif û reng. Di wê rengê de wê ew wê were ser ziman. Lê wekî din wê di kurdi de wê ev gotin wê ji wê zêdetirî wê nava çerçoveyeka naqşî ku ew bi wê rengê bi hûnerî û çandî hatî pêşxistin jî bê. Di wê rengê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê naqş wê, di her demê de wê, wê minaqên wê li kurdistanê wê were dîtin di nava jîyane civake kurd de. Ber vê yekê em, dema ku bahsa naqşê bikiin bo ku ew bi demê re ew zêde razber nebê ew dem bi dem ew divê ku ew naqşên demî werina fahmkirin û kifşkirin. Dem bi dem nivîsandina dîroka naqşê wê weke nivîsandina dîroka hûnera kurd a dem bi dem jî bê. Di wê rengê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring em bin wê xatbikin û wê werênina li ser ziman.

Di her demê de wê bi naqşê wê, hêst û ramanên wê demê di wê de wê werina naqşkirin. Di wê rewşê de wê, di aslê xwe de wê, dema ku em bi gotina hûnera kurd re wê fahmbikin em dikarin bahsa dîrokek tekûz ku ew tişî pêşketinên bi naqşî ên weke bi motif, pêjn û hwd em dikarin wê werênina li ser ziman. Naqş wê, ji aliyekê din ve jî wê mirov dikarê weke navê hûnera kurd a her demê ku ew dem bi dem dihat çêkirin û pêşxistin jî wê werênê li ser ziman. Di wê rewşê de wê, naqş wê weke rastiyekê wê, mirov dikarê wê, di serî de wê, bi wê rengê wê, werênê li ser ziman ku wê rastiya wê, weke rastiyeka hûnerî a civakî wê kifşbikê û wê werênê li ser ziman. Naqşkirin wê li kurdistanê wê ne tenê li ser paç bê. Wê bi paç re wê li ser kevir, taxt û hwd jî wê, were kirin û pêşxistin.

Weke naqşkirinê mirov dikarê bahsa gotina ´tevnê´ jî bikê. Di aslê xwe de gotina tevnê wê di mejiyê kurd ê hûnerî de wê nekêmî ya naqşê û hwd wê kêm bê. Di rewşa gotina tevnê de bêmî ku em çend gotinan bêjim em nikarin derbas bibin. Gotina tevnê wê, di serî de wê, di çerçoveya wê ya fahmkirinê de wê, di wê warê de wê hildina li dest. Tevnkirin wê, ji çi ter wê were gotin? Tevnkirin wê, ji hûnandina bi çêkirina marş, mahfûr û berrikan bê. Wê tevn wê bo wan hebê. Wê di wê rewşê de wê, dema ku wê, bahsa tevnê wê were kirin wê di cih de wê marşên kurdî wê werina berbîra mirov. Wê bi wê re wê, tevn wê berî ku ew wê were çêkirin wê tayên wê bi teşîyê û hwd wê were rêstin. Piştî ku ew hat rêstin wê êdî wê piştre wê, bi wê re wê, marş û ankû mahfûr wê werina çêkirin. Dema ku wê marşek wê were çêkirin wê bi wê re wê ne tenê wê marşek wê were çêkirin wê, bi wê re wê, weke ku wê wêne û ankû nîgarek pirr zêde xweşik wê bi awayek pirr rengê û pirr motifî wê biheta çêkirin. Marşên kurdî wê, di wê rewşê de wê hertimî wê pirr motifî bin. Wê dem bi dem wê, sûretên sawal, tayrik û tiştan wê, ji rewşan wê bigirin û wê di wê de wê çêbikin.

Di nava marş û mahfûrê wê farq ew bê bê ku wê marş wê tenik bê. Wê mahfûr wê stûr bê. Wê mahfûr wê, di rengê xalîçeyekê de wê, were çêkirin. Xalîçe wê her cûre wêneyê sawal û tayrik û rewş wê li ser wê werina çêkirin. Di aslê xwe de wê di dema naqşê kevn a dema kevnar a kurd de wê, dema ku wê mahfûrek ew sûretên bi wê rengê ên tayrik, sawal û rewş ku ew li ser wê hatina çêkirin wê ew ne hatiba danîn li ardê. Ew jî wê weke orf û adetekê ba ku wê ew hertimî wê biheta dalaqandin ba. Wê, di wê rewşê de wê, weke aliyekê wê yê giring wê ew heba ku wê, tişta ku ew bi wê rengê motifên wêneyî hatina çêkirin û ankû motifên bo wan û bawerîyan pîroz bû wê ku ew hat çêkirin wê ew êdî ne hatiba danîn li ardê. Wê ew hatiba dalaqandin bi hêt ve. Ev jî wê weke kevneşopîyeka civakî a ku wê ti kesekê wê bi ser ve ne qawistiba.

Li kurdistanê wê, dema ku tevn hat vedan û bi wê re çêkirina marş û mahfûran hat çêkirin wê ew ji dil wê çi motif wê li wê biheta çêkirin wê ew biheta bijartin û wê bi wê bihata çêkirin. Pêşî jî wê çi reng wê weke ta wê biheta biharhanîn wê ew biheta amedekirin. Wê di dewama wê de wê, êdî wê dest pêbikiran. Marş û ankû mahfûra ku ew dihat çêkirin wê, di dema çêkirinê de wê rengên ku ew mirov rehet bikiran bi motifên wê re wê ew bihetan bijartin. Di wê rewşê de di hat bawerkirin ku reng û motifên ku rehetiyê didina mirov hebûn. Wê, di wê rewşê de wê, li wan serwaxt ban û wê bi wan ew destpê bikiran.

Ji aliyekê din ve jî wê tevn wê, di wê rewşê de wê, marşên ku ew di wê de dihatina çêkirin wê, bi gelek motifan wê bihetan çêkirin. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê marş wê carna nîgarna wê hatiban çêkirin ku mirov li wan dinerî jî wê, mirov di nava hizir, hîst û ramanan de biriban. Di wê rengê de wê ew bihetan çêkirin. Marşên kurdî wê, di wê rewşê de wê, di her demê de wê, bi reng û motifên xwe re wê balê wê bikişênina li ser xwe. Wê, di wê rengê û awayê de wê, ew wê weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, di serî de wê, werênê li ser ziman.

Di rewşa çêkirina tevnê de wê mirov dikarê wê weke aliyekê giring wê werênê li ser ziman ku wê, tevn wê, di her malê de wê hebûba. Wê hadiba vedan. Di malê de ku keçên ciwan hebûna wê hertimî wê demên xwe wê bi wê re wê derbas bikiran- Ev jî wê, weke aliyekê din ê ku mirov wê balê bikişênê li ser wê bê. Motifên ku wê di tevn û naqşên kurdan wê bihetan çêkirin wê, weke motif û pêjnna ku wê ji wan re wê pirr zêde wê hêja û bi qadr ban. Di wê rengê de wê mirov dikarê wê, di serî de wê, werênê li ser ziman. Wê di aslê xwe de wê ji aliyê hûnera civakî ve wê, ev herdû rewş wê li kurdistanê wê bi xwe re wê karibin gelek rewş û têgînên baş bidina me. Wê di wê warê de wê li ser van herdû rewşan re wê, wê weke gelek rewşên din wê, mirov karibê bigihijê têgîneka hûnerî a tekûz. Hûner ku wê li kurdistanê wê bahsa wê were kirin wê bi van rewşan û rewşên weke wan re wê weke xamleka jîyanî bê. Wê jîyanê wê bixamilênê. Wê weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman wê hinek aliyên din jî ku em di dewama wê de wê werênina li ser ziman wê hebin. Minaq weke qawartina kevir û çêkirina cêrna bo kûtandina dan û her wusa bi qawartina taxt re çêkirina tiştên weke sênîk, kevçî, zerik û gelek tiştên din ên weke wan wê hertimî wê weke rewşna ku wê di jîyane asayî de ku mirov wê rastî wê were bê. Di warê bikarhanîna taxt û qawartin û ji wê çêkirina tiştan wê di jîyanê de wê pirr zêde wê hebê. Minaq wê, gêsnên ardkolanê wê ji taxt wê werina çêkirin. Weke aliyekê din wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê li kurdistanê biakrhanîn hesin, bafûn, sifir, zêr, zîv û hwd wê dîrokan wê pirr zêde wê kevn wê herê. Dema ku em bahsa dîroka civake kurd ya ´kawayê hesinkar´ dikin jî di navê wî de wê, ew wê weke ´hesinkarekê´ wê were bi navkirin û hanîn li ser ziman. Ev nav wê, karibê bi serê xwe têgînekê bide ku wê hesin wê ji wê tişt wê werina çêkirin û wê kar û xabate wê, li herêmê wê li pêş bê. Di wê warê de wê, di serî de wê mirov dikarê wê, weke aliyekê din wê werênê li ser ziman. Karê bi hesin weke hesinkar, yê bi zêr weke zêrker, yê bi zîv weke zîvker, yê bi sifir weke safar û ankû sifirkar û hwd wê, were nasîn. Di warê bikarhanîna van elementan û ji wan çêkirina tiştan de mirov rastî gelek minaqan di jîyane asayî de dihê ku ew di demên berê de pirr zêde hatîya bikarhanîn. Wekî din jî mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, mirov rastî tepsî û hwd ku wê, ji hesin û ankû bafûnê wê werina çêkirin. Wê di wan de wê, xwarin wê werê çêkirin. Bafûn wê, bi teybet di meyendina şîr û hwd de wê, weke tiştekê pirr baş wê were dîtin. Sitil, sênîk û hwd ku ew ji bafûn û sifirkê dihên çêkirin wê, di wan de wê, çêkirina tiştên bi wê rengê wê, pirr zêde wê, were kirin. Di wê rewşê de wê, mirov dibînê ku wê hûnerkarîyeka bi wê rengê a li ser wê re wê bizêdeyî wê hebê. Bi teybeyî wê, wê mirov dibînê ku wê ji demên medîya û pêde wê li herêmê wê ev element wê bi awayekê zêde li berçav dihên dîtin wê bikarhanîna wan wê, were dîtin. Minaq wê pêşmalkên ku mêr bi pêşîya xwe ve girêdidin û ji zêr dihên çêkirin wê werina dîtin. Li rojhilatê kurdistanê dîtina mumiayekê kurd ku wê bi wê rengê wê ew wê wer bedilkirin û wê di qabra wî de wê were bicihkirin wê, bide nîşandin ku ev rewş wê, weke rewşna pêşketî bin. Wekî din wê gelek rewşên din ên weke wan ku wê mirov dikarê kifşbikê wê hebin.

Em vê jî dikarin wê werênina li ser ziman ku wê rewşên weke yên çêkerîya van elementan weke tiştan wê, hin bi hin wê sanata wê pêşkeve. Wê ji herêmê wê deverên weke dûkanan ku wê di wan de wê ew dayimî wê werina çêkirin wê bibin. Di wê rewşê de wê, rewşên weke halandina wan elementan û wergerandina li tiştan mirov rastî wê dihê. Me li jor bahs kir ku wê li kurdistanê di demên hûrî û mîtannî de wê mozaîk wê, were pêşxistin û çêkirin. Wê di wê demê de wê hin bi hin wê ev element jî wê werina bikarhanîn. Piştre jî wê di wan de wê pîsporî û hwd wê pêşkeve. Wê li ser wan re wê, ew wê, werina çêkirin. Em dem bi dem em dibînin ku ser taxt wê di demên berê wê şahmaran wê were çêkirin. Wekî din wê piştre wê, li ser tepsîyên hesin, zêr û zîv jî wê, şahmaran wê were naqşkirin. Ev minaq wê weke minaqna ku em di demên berê de rastî dihên bê. Di wê rewşê de wê mirov dikarê wê, weke aliyekê wê yê din jî wê, werênina li ser ziman ku wê, rewşên bi wê rengê û gelek rengên din wê mirov rast wan wê werê Minaq wê çêkirina şêr, key hwd sûretên wan li ser kevir û ankû ji kevir weke hêkel wê were çêkirin. Ev jî wê, bi wê rengê wê, weke karekê hûnerî ê destî ku wê li kurdistanê wê pirr pêşketî bê. Em ji rewşên weke nameyên amarna ku ew hatina dîtin kifşdikin ku wê, di demên hûrî û mîtannîyan de wê ev rewşên weke bi çêkirinê wê pirr zêde wê li pêş bê. Key tuşrata wê, di nivîsekê de wê bahsa şandina hêkelê lipît îştar ji firawûmê misrê re wê, were bahskirin. Ev çêkerîyên ku ew dihên kirin wê, weke dagerna civakî wê pêşkevin û wê di her demê de wê çêkirina wan wê were domandin. Ji aliyekê din ve jî wê mirov ji rewşên weke bawergeha lipît iştar ku ew hatiya birin li muzeya berlinê û li wir hatiya bicihkirin mirov fahmdikê ku wê di wan deman de wê, rewşên weke yên naqşkirina hêtên bawergehan wê pirr zêde wê, pêşketî bê. Tenê hêtên bawergeha îştar ku mirov li wê dinerê wê, di wê warê de wê karibê gelek têgihiştin, hizir û ramanan wê bikê serê mirov de. Bawergeha îştar wê bi serê xwe wê weke berhemen şahaser a hûnerî bê. Ku mirov wê bi teybeyî wê, bi giringiyek bêhampa wê werênê li ser ziman. Di hundirê bawergehê de wê, sûretên sawalên weke bizin, meh, gisk, ga û hwd wê bi gelek sawalên din re wê were dîtin ku ew çi xweşik hatina çêkirin. Wê wekî din mar û şêr wê bi xweşikatiyekê hatîya çêkirin ku wê hûnermendên roja me wê ji xwe re hayran wê bide hiştin. Wêneyên bawergeha îştar ku ew mirov li wan dinerê mirov ji wan digihijê gelek têgînên cûr bi cûr.

Bi wê re ez dikarim bahsa wê bikim ku wê di wê rengê de wê bawergehên ku ew dihên çêkirin wê mînaq û nîşanaka sanatvarîyeka herêmê a ku wê pirr zêde wê pêşketî bê. Di wê rewşê de wê, rewşên weke yên modeyê ku wê ji gelek aliyan ve wê li pêşîya ya roja me jî bê wê di demên hûrî û mîtannîyan de wê werina pêşxistin. Di wê rewşê de wê, mirov dikarê weke xabateka sanatî a jîyanê ku mirov di jîyane xwe de dikir wê dikarê wê werênê li ser ziman.

Di aslê xwe de ji bawergeha îştar mirov dikarê gelek têgînên hûnerî ên wê demê ku wê pirr zêde wê pêşketî bin û wê mirov ji xwe re hayran wê bidina hiştin mirov dikarê wan kifşbikê. Ew wêneyên wê tenê ku mirov wan kopî bikê û di roja me de belav bikê wê bi serê xwe re wê, di jîyanê de wê rewşna pêşengehî wê bide çêkirin. Di roja me de wê, dema ku wê, bahsa hûnera ronasansê wê were kirin wê, hûnera Da-Vinci û hwd wê derkevina li pêş. Weke wî wê gelek hûnermend wê hûnerên xwe çêbikin. Wê dêrên xiristiyaniyê ên li watikanê wê, bixamilênin. Ev rewş wê, piştre wê, çendî ku wê werê ji hevdû derxistinû ji hevdû derxistin wê, bê temenê ronekbîryekê jî. Heman rewş û dibê ku wê gelekî ji wê zêdetirî wê li kurdistanê wê bi rewşên weke yên lipît îştar û bawergehên wan û hwd re wê, bi hezaran salan berê wan wê were çêkirin. Weke berhem hundirê bawergeha lipît îştar wê, mirov dikarê wê, watîkana kurdistanê wê werênê li ser ziman û wê fahmbikê. Wêneyên wê ji derxê li holê weke hûnerna herêmê û bide têgihiştin. Ber ku wê her naqşkirinên di wê de wê, bi wateyekê wê were çêkirin. Ji xwe hûner jî ma wê wateya wê ew bê ku ew rohniyê pêşbixê. Wê rastiyê bi têgihiştina wê re bi dîmen bikê. Di wê demê de wê pirr zêde wê baş wê ew wê were dîmenkirin. Wê were hanîn li ser ziman. Wê ew dîrok û meju wê hê jî wê li bendî fahmkirina xwe ya ji aliyê xalkên herêmê ve bê.

Li vir wê weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê çand û hûnera îştar wê di aslê xwe de wê weke çand û hûnera herêmê a civakê wê hê li bendê kifşkirina xwe ya bi rastîya xwe re bê. Wê, di derbarê şariştaniyên kurdistanî ên demên berê û pêşketin û bawerîyên wan de wê gelek hizir, raman û têgînên xort wê karibê bidemê me. Ber vê yekê jî bê mirov divê ku wê di serî de wê, derxê li têgihiştin bi kifşkirina wê re.

Di aslê xwe de wê, mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê, dema ku mirov îştar bi bawergeha wê re wê kifşbikê û li ser wê re bi dîrokê re wê bi hizirê wê, li dûv hevdû wê xelek bi xelek wê li dûv hevdû pêvajoyên pêşketina bi çand, bawerî û li ser wan re bi hûnerî wê were kifşkirin. Ya ku mirov wê di destpêkê de wê kifşdikê wê, di aslê xwe de wê, di destpêkê de wê ev bê. Çanda îştar wê, weke çandaka xwûdawend ku wê bi hezaran salan wê bi pêşketina wê û bandûra wê ya li pêşketinên li dora wê re wê bibê. Ji vê aliyê ve wê, weke têgîn û pêşketineka navendî jî wê mirov dikarê wê, kifş bikê û wê werênê li ser ziman.

Li vir vê jî di dewama wê de mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku piştî demên gûtî-qasîtan ku mirov dihê demên hûrî-mîtannî wê bi wê re wê dem bi dem xwe afirandin, pêşxistin û li gorî demê ji nûve hanîna li ser ziman wê bi wê re wê, were dîtin. Di wê çerçoveyê de wê, mirov dikarê werênê li ser ziman ku heta ku wê dem wê were dema keyê mîtannî key Tûşratayê sêyem wê ser sê- hazar salan re wê dem derbas bibê. Lê wê di demê de ji aliyê key Tûşratayê sêyem ve ku wê weke xwûdawend wê bê hanîn li ser ziman ji xwe re wê, di vê demê de wê ev nîşanaka xateka ku wê bê navberê wê heta wê demê wê bi wê rengê wê bi bawerî ku wê her demê xwe afirandîya wê were dîtin û kifşkirin. Wê, di serî de wê, weke aliyekê din ê giring wê mirov dikarê wê li vir wê li ser wê rewşê re wê kifşbikê. Mîtannî wê demên wê weke demna hemdem ên piştî wan demên civakî ên bi hazaran salan re bê. Wê li ser çanda civakî re wê pêşkeve û wê pêşketinên wê dem bi dem wê xwe bidina dîyarkirin û rûbidin. Li ser wê re wê pêvajoyên xwe afirandinê ên bi wêjeyî bin û ankû bi hûnerî bin wê bibin. Wê, rûbidin û wê pêşkevin. Pêşketina hûnerê a kurd xate wê, di wê rengê de wê, xwediyê demdirêjîyekê bê. Lê wê li ser wê demdirêjiyê re wê xwediyê pêvajoyên dem bi dem ku ew bi teybetî bi serê xwe werina fahmkirin jî bin. Pêvajoyên wê hem yek bi serê xwe werina fahmkirin û hem jî di ast û dîmenê duyemin de li dûv hevdû di xelekekê de bi hevdû re werina fahmkirin.

Pêşketina hûnerê li kurdistanê wê bi wê rengê wê pêvajoyên wê û demên wê dirêj bin. Her wusa wê gelek minaq û berhemên wê yên ku em bi wê re kifşbikin û wan werênina li ser ziman wê hebin. Di wê rengê û awayê de wê, dema ku mirov bi hûnera qawartina keviran ku mirov fahmkirina mijarê bidomênê wê, mirov di wê warê de jî wê, rastî gelek berhem û mînaqan wê werê. Di aslê xwe de wê hem berhemên ji kevir ên bi rengên weke hêkelan û yên weke naqşkirina hêt û serdorên kirman û malan û hwd wê, di wê warê de wê, karibin dîmen û têgihiştineka tekûz di çerçoveya xwe de wê bidina me. Hûnera naqşkirina bi wê rengê a hêt û serdoran wê, di aslê xwe de wê, ji aliyekê ve wê, bi hişmendiyek din mirov wê karibê wê weke têgîneka hûnerî a awadanî û ankû ´mîmarî´ wê werênê li ser ziman. Di wê rengê de wê hinek motîfên wê yên teybet wê hebin ku mirov karibê wan kifşbikê bê. Her wusa di demên mîtannîyan de wê, bêgûman wê di wê warê de wê, weke ku mirov kifş dikê wê, pirr zêde pêşketî bê. Wê xwediyê pêşketineka mazin bê. Di wê çerçoveyê de wê mirov karibê gelek berhemên bi wê rengê ji demên wan kifşbikê. Piştî wan deman wê, demên hatina îslamê de jî wê, bandûra wê çanda awadanîyê û naqşkirinê wê weke ku mirov di demên abasiyên û hwd de dibînê wê pirr zêde wê xwe bide dîyarkirin.

Hûnera kurd wê, dem bi dem wê pêvajoyên wê di wê rengê û awayê de wê xwe bidina dîyarkirin. Wê berhemên wê ku mirov wan bi dîmen dikê wê, di çerçoveya xêzkirina wêneyî û têgîna wê de wê, karibin weke berhemên bêhempa xwe li ber nerîna mirov bidina dîyarkirin. Mejuya li piştî her xêz û çêkirinê wê, bi wê re wê ew wê hê zêdetirî bi qadrtir û qiymettir bikê. Di wê warê de wê bi awayekê şenber û sîmset pêwîstîya hûnera kurd dem bi dem xwe kifşkirina wê û gihandina têgihiştinê wê hebê. Di wê warê de her demên wê di warê têgîna hûnerê, çandî û wêjeyê û gelek aliyên din jî de wê, hewceyî lêkolînên kûr bi nirx wê hebê bo fahmkirinê û derxistina li têgihiştinê. Di çerçoveya demek hemdem û têgîna wê de wê ev pêşketinên wvê xatê wê hê wê bi awayekê şenber û li berçav wê karibin rê şanî pêşketina mirov di demên şariştaniyên roja me de bidin. Her wusa wê jî wê, weke aliyekê din wê mirov dikarê wê binxatbikê û wê werênê li ser ziman. .

Hemdemî û hûner

Di destpêka serdemên hemdem de wê şoreşên ku wê bibin weke şoreşa firansa û hwd wê, ji aliyekê ve wê bi hûnerê re wê werina li ser ziman. Wê aliyekê hûnerî ê ku ew bi xwe re pêşdixin wê bi wê re wê pêşketina xwe ya mayinda di nava rûpelên dîrokê de wê bidina dîyarkirin li berçav. Di wê rewşê de wê, hûner wê, di aslê xwe de wê weke rûpeyekê pêşketî her rewşên şoreşî ên ku ew rûdidin bin. Di wê rewşê de wê, ber çi wê ev wusa bê? Ber ku wê dema ku wê rewşek şoreşî wê bibê wê jîyanek nû wê avabikê. Wê dema ku wê jîyanê wê avabikê jî wê pêwîstî bi perspektif û fahmkirina wê re wê bikê. Hûner wê weke têgîneka şoreşî wê rewşên ku ew di cih de pêşdixê wan di cih de dikarê baş bixwênê û bide dîyarkirin li berçav. Di wê rengê û awayê de wê, weke aliyekê giring êw mirov dikarê wê, di serî de wê, werênê li ser ziman.

Şoreşa firansa wê navdarî û pêşketina wê deyndarê pêşketina hûnerê a ku wê bi xwe re hinekî jî wê pêşxistiya bê. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov werênê li ser ziman ku wê hûner wê, di demên wusa wê zêdetirî wê weke têgînek û hêzek afrîner bê. Di serdemên piştre jî wê, di çerçoveya jîyane hemdem de wê hûner wê bi pêşketina jîyanê û ankû pêşxistina jîyanê re wê xwe bi rêxistin û sazûman bikê. Di wê rewşê de wê jîyane xwe wê, pêbixê. Di wê rengê de wê, di serî de wê weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê werênê li sser ziman ku wê şoreşa kurdistanê wê, van aliyan wê di nava xwe de wê bijî, wê bixwênê û wê bi wê re wê bikê ku wan bi civakî derxê li têgihiştinê.

Di serdemên hemdem de kirina şoreşekê wê di serî de wê, di mejiî de wê bi aqil bê. Wê, hûner û çand wê aliyekê wê yê ku nebê nabê wê xwe bide dîyarkirin. Di serdemên hemdem wê hûner wê bi têgînên xwe yên weke estetîsmê ên nûjen û hwd re wê bi demê re wê bi pêşbixê, rêxistin bikê û rengê xwe wê bide li jîyanê. Hemdemî wê çendî ku wê weke demekê wê pêşkeve wê, di xwe de wê nûjenîyê bi hûnerê re wê bijî. Hûner wê rûyê hemdemîyê ê nûjen jî wê ji aliyekê ve wê, biafirênê. Di aslê xwe de wê, dema ku mirov wê bahse nûjenîyê wê bikê wê mirov dikarê wê, weke aliyekê giring wê, werênê li ser ziman ku wê, ya nû, demkî û pêşketî wê were qastkirin. Lê ji aliyekê din ve jî wê, bi têgîneka weke ya ku mirov wê, bi aqilê dîzaynkirina hemdem ku wê fahmbikê re jî wê, were dîtin. Di nava jîyanê de wê, dîzayn, estetîsm û hwd wê, hinek têgînên hemdemîyê ên ku wê bi feîsefîkî wê, bi wan li wan were hizirkirin û wê li ser wan re wê rayixistinên di jîyanê de wê, werina pêşxistin. Di wê warê de levkirin û bi wê levkirinê re derxistina li holê xweşikatîyekê wê, weke têgîneka hûnerî jî bê. Weke aqilekê hûnerî jî wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Hûner wê, di afrînerîya xwe de wê, hertimî wê berê wê li ya pêş bê û wê bikê û bixwezê ku ew hertimî bigihijê ya herî baştir. Di wê rewşê de jî wê, hûner wê, di rewşên wê yên levkirinê de ku wê bi hiş têgînekê re wê werina pêşxistin û wê di encamê de wê darêjkek wê were derxistin li holê wê, bi wê re wê, weke çerçoveyekê ku mirov dikarê wê, werênê li ser ziman bê. Di rewşa afrînerîya hûnerê de wê, reng û mekan û kifşkirina wê bi hevdû re wê, weke aliyekê wê bê. Di zarokan de jî wê, dema ku mirov wê bikê xwezê jêhatîya destî pêde bide pêşxistin mirov wê, tiştan şanîbide û wê bixwezê ku weke wan hizir û tefkir bikê. Piştre jî ku wê hin bi hin wê bikê ku wan xêzbikê. Her tişt wê, bi rewşên xwe yên heyî re wê di nava jîyane xwazeyê de wê hebin. Gava ku wê bihizirê li tiştekê wê, li wê bihizirê ku ew di hundirê mekanekê de ya. Li deverekê û bi awa û rengekê ya. Wê di wê rewşê de wê, hin bi hin wê dema ku wê wan tiştên xwe wê çêbikê û ankû wê xîzbikê wê van aliyan weke xoslet wê di xîzkirina xwe de wê bikê ku wê, bide danîşandin. Di rewşa çêkirina wêneyekê de wê, di wê rewşê de wê, hin bi hin wê mejiyê mirov wê li tiştan wê bi gelek xosletên wê re wê bihizirê. Di wê rewşê de wê, weke aliyekê afrînerî ku mejiyê mirov fêrî girtina xoslatan bû û pê de wê, piştre wê bi hizirkirina li ser xosletan re wê û bi levhanîna xosletan wê darêjkên nû wê, bikê ku ew ji xwe wan derxê li holê.

Minaq wê dema ku wê bi têgîneka hûnerî wê tiştekê wê çêbikê wê, tiştên ku ew dibînê wê, çêbikê. Wê maddeyên ku ew dibînê bi çav wê bikê ku ji wan xosletan bigirê û nêzî wan weke wan tiştna çêbikê. Zarok pêşî wê minaq wê mejiyê xwe bi wê biwastênê ku ew tiştekê weke ya ku ew dibînê çêbikê. Wê di wê rewşê de wê bikê ku ew rengan bi naqênê û çêbikê. Piştre wê hin bi hin ku ew li wê serwer bû wê, tiştan wê di mejiyê xwe de wê bihizirê wê ji wan wê çêbikê. Di wê warê de wê, hûner wê, weke têgîneka ku mirov wê, di wê rengê de wê, bi darêjkîya wê re wê bi têgîneka afrîner wê hilde li dest û wê werênê li ser ziman. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman û mekan wê di wûcanekê de wê dema ku wê were levkirin û dîzaynkirina nava wan were çêkirin de wê bikê ku bigihijê ya baştirin. Bi demê re wê pêşketinên weke di jîyane aborî û civakî de ku wê bibin wê ew jî wê, weke aliyna fektorî ên gûharîner bin. Di wê rewşê de wê piştî şoreşa endûstrîyalismê wê piştre wê demek nû wê hin bi hin wê pêşkeve. Heta wê demê jî wê, ji demên ronasansê wê, têgîna hemdem wê weke têgînek hûnerî û çandî wê di nava jîyanê de wê were girtin û fahmkirin. Di wê rewşê de wê piştre wê hin bi hin wê rewşên jîyanê wê bigûharîn û wê aqil wê pêşkeve. Piştî ku hûner baş pêşket û xwe dît û naskir û pêde wê, têgîna hemdemiyê wê were hin bi hin wê weke têgînekê hizrî wê li wê hizirkirin. Hemdemî çi û neçiya wê êdî wê ew were lêpirsîn. Di wê rewşê de wê, bi demê re wê di nava têgîna hûnerê de jî wê, herîkînên nû wê bi aqilî wê derkevin. Wê weke fahmkirinên nû ên ji hevdû cûda ên di derbarê têgînên weke hemdemiyê û ankû nûjenî û hwd ev çina û mirov wan çawa fahmbikê wê bikin ku ev herîkîn ji aliyê we ve fahmkirinê di derbarê wan de bi xwe re pêşbixin. Lê di asta dawî de wê, di aslê xwe de wê ew herîkîn jî wê, encama wê pêşketina bi demê re ku ew bûna jî bin.

Hemdemî weke têgînekê ku ew hat bi têgihiştinkirin û fahmkirin wê bi wê re wê êdî hûnera wê hemdemiyê wê, çawa bê wê li wê were hizirkirin. Di wê nûqtê û pê de wê mantiq wê bikeve dewrê de. Mantiq wê weke aliyekê temenî ku ew têkiliya nava hûnerê û hemdemiyê di nûjeniya wê de didênê jî wê, xwe bide dîyarkirin. Di nava hûnerê de herîkîn weke aqilperêzîyê û ankû ´rasyonalismê´ ku wê pêşkevin wê ev aliyên ku ew pêşdikevin wê di temenê wan de bê. Di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, rasyonalism wê, weke têgîneka hûnerî a ku wê di temenê xwe de wê mantiqê wê esas bigirê bê. Di wê rengê û awayê de wê, weke aliyekê wê yê giring wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê piştî ku wê hûner wê herîkînên weke rasyonalismê wê bi wê re wê pêşkevin û pê de wê, bi demê re wê, herîkînên nûjen ên vajî wê û ankû di dewama wê de ku bi rengekê dihizirin wê pêşkevin û wê derkevina li holê. Di wê rengê de wê hûner wê weke ekolekê jîyanî wê ji wê demê û pê de wê bi gelek aliyên wê wê re wê pêşkeve di nava jîyane hemdem de. Hûnera dema hemdem wê ji wê aliyê ve wê, weke aliyekê giring ê ku mirov wê di serî de wê, bi aqil û pirralî wê werênê werênê li ser ziman bê.

Di serdemên weke sedsale 19´an û 20an de wê zêdetirî wê, bi çandî û hûnerî wê hemdemî wê derkeve li pêş. Di wê rewşê de wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê, bi pêşketinên ku wê bibin û wê bi sazûmanî û civakî wê rûnihin li ser temenê xwe re wê, hemdemî wê, bê navê civakek hemdem ku ew bi demê re pêşketîya. Lê hemdemî pêvajoyek pêşketinê ya û wê heta ku pêşketina mirov bi civakî di jîyanê de hebê wê, ew jî wê, xwe bide domandin. Di wê rewşê de wê, di serî de wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Hemdemî wê, ji sedsale 20an û pê de wê, zêdetirî wê, weke çerçoveyek civakî a bi sazûmanî û bi ast wê derkeve li pêş. Wê di wê demê de wê, restên hemdemîyê wê hin bi hin wê bi çandê, hûnerê, wêjeyê û hwd re wê, were kifşkirin û hanîn li ser ziman. Dema ku wê ev bibê wê bi demê re wê, hemdemî wê, çi bê û ankû çi ya wê bê lêpirsîn kirin. Di wê rewşê de wê, weke aliyekê wê yê giring wê, ev bi zêdeyî wê, xwe bide dîyarkirin. Têgînên weke sûrrealism û hwd wê weke têgînna ku wê raparîna dilê mirov li hemberî çerçoveya sehêtî a demên hemdem ku wê werê û pêşkeve bê. Di aslê xwe de wê, dema ku wê hemdemî wê, weke rastiyek jîyanî wê pêşkeve wê, êdî wê, ev wê, bi zêdeyî wê, were lêpirsîn. Lê hemdemî wê, tenê wê weke tegînek serdest û navê demê wê xwe bide dîyarkirin. Wê ji gelek aliyan ve wê, bi wê rengê wê ew wê were pêşwazî kirin. Di pêşketina demên hemdem û bûhûrîna li wan de wê hûner wê pirr zêde wê weynekê giring a temenî wê bileyizê. Di wê rengê û awayê de wê di serî de wê, weke aliyekê giring wê li vir mirov dikarê wê kifşbikê. Qarakter û xosletê dema hemdemiyê wê mirov dikarê di destpêka wê de li wê bigerihê û wê kifşbikê. Wê, di destpêkê de wê weke têgînek çandî û hûnerî wê pêşketî û serdest bibê. Lê bi demê re wê, weke sazûmanek civakî wê reng ava bi feîsefîkî wê bistênê. Wê hin bi hin wê rengekê wê yê civakî wê biafirê. Mirovê hemdem ew çawa ya û mirov divê ku wî çawa fahm bikê û kîjan qistas, rest û ristan wî fahmbikê wê, ew were dîyarkirin. Wê mirovê hemdem wê weke mirovekê bi zane, xwenda, ji hewirdora xwe fahm dikê, li civakê û hebûna wê heyîdar û baldar bê, di warê çand û hûnerê de wê, xwe têrzanîn û fahmkiribê. Wê hertimî wê, xwe bi hûnerê bide jîyandin û hwd re wê, were û xwe bide dîyarkirin. Lê di dewama wê de mirov dikarê wê, weke aliyekê din wê di serî de wê, werênê li ser ziman ku wê, zanîn wê, serwerîyê wê bi xwe re wê bênê. Di çerçoveya wê bi zanebûnê de ku wê mirov wê xwe bigihêjênê wê astê û rewşê wê êdî wê hemdemî wê bê navê ´rewşek serwer´ a li jîyanê bi sazûmanîya civakî. Di wê rewşê de wê, di nava civakê de wê, di wê demê de wê, hemdemî wê, li ser van restên pêşketinê re wê were fahmkirin.

Hûner wê, di wê demê de wê, ji her demê wê zêdetirî wê pêşkeve. Pêşengehên wêneyan wê weke rewşna rûtîn ên jîyanê ku wê pêşkevin bin. Wê, çêkirina nîgar û ankû wêneyan bi naqşî wê, zêdetirî wê, pêşkeve. Ev rewş wê, tiştekê din wê bi xwe re wê bide pêşxistin. Ew jî wê, pêşketina çerçoveya sînorê mirov, xiyalkirin û fahmkirina wî bê. Hûner wê di wê demê de wê, weke çerçoveyek pêşketina dema hemdem wê xwe bide dîyarkirin. Hêza hûnerê wê, di demên hemdem wê hemû desthilatdar wê kifşbikin. Wê ew jî wê, di wê warê de wê, çawa wê weke komek serdest wê bikina destê xwê û wê bi wê civakê wê, ji wan aliyên wê ve wê bikina bin sehêta xwe de wê, bo wê dest biavêjian hûnerê. Di wê warê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê, werênê li ser ziman ku wê ji wê demê û pê de wê hûner wê bikeve destê serdestîyê de weke hêzeka ku ew serdest dikê.

Têkiliya serdestîyê û hûnerê wê, di wê warê de wê, bi hevdû re wê werê danîn. Ev jî wê, weke aliyekê demên hemdem bê ku wê werê pêşxistin bê. Demên hemdem wê dema ku mirov wê werênê li ser ziman wê mirov karibê wê ji gelek aliyan ve wê bi wê rengê wê, werênê li ser ziman. Di aslê xwe de wê hemdemî wê, weke têgînekê wê, ji nava demekê û rengê pêşketina wê zêdetirî wê bi wê re wê, pêşkeve. Demên hemdem wê xosletekê wê jî wê pêşketina jîyane bi hevdû re a bajarvanî û hwd bê. Hûner hinekî jî wê pêşketina wê, bi bajarvaniyê re wê zêdetirî wê xwe bide dîyarkirin. Wê weke aliyekê pêşketina wê û pêşxistina wê jî bê. Çand û hûnera bajarvaniyê wê, pêşketina wê, di demên hemdem de wê serdest bê. Wê bi demê re wê bipêşketina wê re wê, pêşketinên çandî û hûnerî ên keviyan weke ya gûnd û herêmên bej wê, bikişênê li nava xwe. Ev jî wê, wê weke aliyekê wê bi wê re wê, were li ser ziman û fahmkirin bê.

Hûner wê, bi demê re wê di demên hemdem wê bê weke amûrekê bidestxistinê a hêzê jî. Di wê rewşê de wê, di demek weke dema hemdem de wê, rêveber û ankû desthilatdar wê, di nava hewldana pêşxistina hûnerê û hwd yekalî. Wê, çi wê di wê de wê bê hanîn li ser ziman wê bê dayîn nîşandin wê, bikevina nava hewldana wê de. Di wê rewşê de wê, hûner û çand wê ber ku wê bandûra wê bi dîtbar û hwd wê zêde bibê di demên hemdem wê di wê rewşê de wê, li ser wê bisekin in û wê hemû hêza wê bidina wê ku wê çi û çawa wê di wê de wê were li ser ziman wê li ser wê bisekin in. Di wê rewşê de wê, ya ne li gorî hizrên wan û nerîna wan bê wê, ew wê red bikin û wê hertimî pêşîlêbigirin ku ew were li ser ziman. Di wê rewşê de wê, di demên hemdem de wê hûnera yekalî ku wê, weke hûnera desthilatdarîyê wê bê pêşxistin wê, weke şerê wê û navaroka wê bi civakê û pêşketina wê re wê hertimî wê di demên hemdem de wê bê kirin.

Di wê warê de wê, ne belesebeb bê ku wê hûnera demên hemdem wê bêxistin berlêpirsînan û wê, di wê rewşê de wê, li dijî wê, bahsa pêşxistina rêyên artarnatif wê were kirin. Di wê rewşê de wê, di demên hemdem de wê, hûner û çand ku wê, wê di wê rengê de wê were bikarhanîn wê, bê rêya bişavtinê û bindestkirinê weke bi metingerî û hwd. Metîngerîya bi çandî û hûnerî wê, bi demê re wê bi serdestîya wê re wê pêşkeve. Di wê rewşê de wê, mirov dikarê wê, weke aliyekê giring wê, di serî de wê, werênê li ser ziman ku wê hûner û çand wê, di rewşa pêşxistinê de wê, bê xistin rolên xirab de jî. Di wê rewşê de wê demê mirov dikarê bêjê ku wê hûner û çand wê li rex desthilatdarîyê bê? Bêgûman wê mirov nikaribê wê gotinê bi tememî bêjê. Lê wê jî mirov dikarê wê bêjê ku wê, şerê desthilatdarîyê ê li ser navaroka hûnerê û çandê wê hertimî wê, hebê. Ev jî wê, weke aliyekê din ê ku mirov wê dikarê di demên hemdem bi teybetî balê bikişênê li ser wê û wê werênê li ser ziman.

Hûner wê, di roja me de wê, weke lingekê afrînerîya civakê jî bê. Wê, di serî de wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Xwe bi zanekirin û pêşxistin û bi wê re xwe gihandina nerîneka hûnera civakî a mejuyî wê, di aslê xwe de wê, weke aliyên ku wê, mirov karibê wê li vir bi kirpênê û wê werênê li ser ziman bê. Di dewama wê de wê, weke aliyekê din ê giring jî wê, di serî de mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê çand û hûner serdestîyê wê, çendî ku wê di dîmenêyê civakî de jî bê lê wê, di aslê xwe de wê, ji ber ku wê bi nerînek ji jor ve wê were pêşxistin wê di wê rewşê de wê mirov nikaribê wê bi tememî wê werênê li ser ziman.

Di roja me de wê, dema ku wê bahsa civakê, meju û pêşketina wê ya bi civaknasî û hwd wê werê kirin wê pirr zêde wê, şîroveyên bi rêveberîyê re wê kirin. Di wê rewşê de wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, dîmenê rast ê civakî wê, weke ku wê di bin wê rengê şîroveya demî a ku ew bi wan navan dihê kirin de jî wê, weke ku wê werê windakirin û ankû xawrkirin.

Hûner û çand wê hertimî wê ji nava xwe ve wê xwediyê têgîneka şoreşgarane bê. Ber vê yekê wê, hertimî wê, ew wê, weke aliyekê aktiv bê. Ew aktivîya hûner û çandê wê di wê rengê û awayê de wê, weke aliyekê wê hertimî wê ji wê were bahskirin. Ya ku wê hertimî wê hûnerê wê cazîp bikê di nerînê de ku mirov hertimî hey û bala xwe bide ser wê jî wê, ev aliyê wê bê. Di wê rewşê de wê, ev aliyên wê yên afrîner wê, di çerçoveyek xwemalî de wê hertimî wê xwe bidina dîyarkirin. Wê, di serî de wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê hûner wê, rastîyeka hişmendî bê. Hûner ew xosletê wê yê lêpirsînê heya. Wê, di serî de wê mirov dikarê wê, di serî de wê, werênê li ser ziman. Ji vê aliyê ve wê, weke têgînek hizrî a felsefîkî jî wê, dîmenekê wê karibê raxê li berçav.

Hûnera kurd wê, weke hûnereka civakî û xwezayî wê hertimî wê rengê wê li pêş bê. Di aslê xwe de wê ya ku wê, di demên wê yên kevn û ya demên hemdem jî ku wê bê mijare gotinê û temenê pêşketina civakê di demên hemdem jî wê, di rastiyê de wê ev aliyên wê bin. Di destpêka tekoşîna maf û azadiya kurd de wê, bi zêdeyî wê, hûner û çanda kurd wê, di xwe de wê, ronakbîrîyekê wê bi giştîya civakê re wê pêşbixê di demên hemdem de. Wê li ser wê re wê pêşkeve. Wê, bi wê re wê, civakê wê di demê de wê derxê li astekê de. Î ro em dikarin bahsa ronakbîrîyek hûnerî, çandî û wêjeyî jî li kurdistanê bikin. Lê di aslê xwe de wê, pêşxistina wê ya li gorî demê a gav bi gav wê, di wê warê de wê, hê jî wê kêmesîyên wê hebin. Di wê warê de wê, hûner, çand û wêja wê, temenê fahmkirina civakê jî wê, di demê de wê baş biafirênê. Wê, di wê rengê de wê pêjnên hûnerî û wêjeyî wê, pirr zêde wê bi motîfên xwe re wê li kurdistanê wê xort bin.

Di aslê xwe de wê ber ku wê motîfên hûnerî ên civakê wê li ser temenê wê yê mejuyî re wê xort bin wê, bi zêdeyî wê derkevina li pêş. Di xêva mirov bi giştî a civakê de wê, bi awayekê vekirî wê, hertimî wê, xwe bi rengê xwe wê bide dîyarkirin li berçav. Keseyetên ku ew wêjeya kurd wê, temenê wê yê hemdem wê biavêjin ên weke êlî herîrî, seydayê cizirî û Feqiyê teyran wê, hebûna wan weke kirde û dîyardeyet çandî û hûnerî jî wê, xwe bide dîyarkirin. Di wê rengê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê werênê li ser ziman ku wê ew hebûn û têgihiştina wan wê, temenê pêşketina hûnera kurd jî wê bi têgînî wê biafirênê.

Dema ku em bahsa hûnerê li kurdistanê bikin wê hinek xosletên civakî wê ji nava civakê wê bi wê re wê xwe bidina dîyarkirin. Minaq wê, weke kar û xabatên rojane û destî wê, rewşên hûnerî wê xwe weke xamlekê bi ser jîyane wan de wê bide berdan. Di wê rewşê de wê, weke aliyekê giring wê, di serî de wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Motîfên hûnera kurd ên demên hemdem wê xwe li ser temenê wê yê civakê ê berê re wê, bide pêşxistin. Di wê rewşê de wê, ev wê ji aliyekê ve wê bê bîrkirinekê di derbarê dîroka wê ya berê de jî. Bi wê re wê, pêşketina wê xwe bi demê re wê, bide dîyarkirin. Di nava motîfên hûnera kurd de wê, motîfên weke şahmaran, mirovê di nava cilûbergê gelîrî de wê zêdetirî wê derkeve li pêş. Wê wekî din wê motîfê ´jina bi çarik´ û ankû ´jina bi xiftan´ wê, weke aliyekê giring wê, zêdetirî wê derkeve li pêş. Çarik wê, weke desmalaka sipî a jinên navserî xwe ku wê biavêjina li serê xwe bê. Lê ev rewşê wê bi zêdeyî wê, piştî bajarvanî ku ew li kurdistanê pêşket û pêde wê, xwe bi awayekê wê bide dîyarkirin. Her çendî ku wê, motîfa jina bi çarik wê zêdetirî wê li keviyan û ankû li gûndan wê bijî lê wê, di aslê xwe de wê, mirov dikarê wê, bênê li ser ziman. Wekî din jî wê, hûnera kurd wê, weke van rewşan wê, gelek rewşên din wê motifên wê bin ku ew mirov dikarê wê, werênê li ser ziman.

Ji aliyekê din ve jî wê, mirov dikê wê jî werênê li ser ziman ku wê, hûner wê, di rewşeka xwe dewrûdayimkirinê de wê, hertimî wê pêşketinên ku ew rûdidin wê bi têgîna objeyî wê, li wan bihizirê û wê wam bi dîmen bikê. Wê dîmenê wan bigirê û ankû wê, bi wênebikê û wê, werênê li ser ziman. Di wê rewşê de wê, rewşên ku wê, darêjka wan wê, derxê wê, weke rewşên ku jîyankirî û wan digirê bê.

  .

Di serdemên hemdem de hûnera kurd li kurdistanê û pêşketina wê

Di aslê xwe de wê dewama wê de mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê li kurdistanê wê, di demên hemdem de wê bi zêdeyî wê, pêşketinek wê piştî salên 1980 û pê de wê bibê. Ev dem jî wê, taqabûlî demên pêşketina tekoşîna maf û azadiya kurd wê bikin bin. Di dewama wê de wê, di wê rewşê de wê, dema ku wê, gotina ´tekoşîna maf û azadîyê a civakî´ ku wê were li ser wê sekin in ku mirov, di farqê de bê û ne di farqê de bê wê, hinekî jî bê wê li ser rastiya civakê wê bidest hizirkirinê wê bikê. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê, di serî de wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Li kurdistanê wê demê ku mirov ji kûve binerê wê, were dîtin ku wê heta roja me wê, şoreşek çandî wê li kurdistanê wê bi civake kurd re wê bibin. Piştî salên 1990î ûpê de hemû hêrîşên ku wê li civakê wê werina kirin û wê gûndên wan bi hezaran wê werina şawatiandin û hwd wê, hemû bi armanca pêşîlêgirtina wê pêşketina wan yya civakî a di wê çerçoveyê de bê. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê bi milyonan ku wê ji cih û warên wan wê werina kirin û pênaberkirin wê, bo ku ew rewşa civakî bi wê pêşketina wan re ew were tûnakirin bê. Di wê rewşê de wê, bi teybetî teşwîkkirina çûyina kurdan hertimî li rojavayê tirkiya wê, çawa wê bi wê rewşa bişavtinê wê weke amûreka ji holê rakirina wê hişmendiyê ku wê bikarbênin wê, bi wê armancê bê. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê, li vir mirov dikarê wê, werênê li ser ziman.

Ji aliyekê din ve jî wê jî mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê kurd wê, dema ku wê deverên ku wê bi zorê wê werina pênaberkirin li wan jî wê, deverên ku wê çinê de wê bi xwe re wê hinek hişmendî ji axa xwe wê bi xwe re wê bibin. Ber vê yekê bê ku wê deverên ku wê çinê de wê li wan deveran wê xwe nêzî hevdû wê bigirin û wê li deveran wê kom bi kom wê xwe li cem hevdû wê bigirin Ew hişmendî bi wan re çêbûbû ku ew bi hevdû re xort bin û ew dikarin bi wê rengê ew xwe biparêzên. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê mirov dikarê wê, weke aliyekê giring wê, werênê li ser ziman.

Li devera ku ew li wê na wê, di mejiyê wan de wê bi çandî û hûnerî wê dîmenek wê hertimî wê hebê ku ew bi wê xwe tefkîr dikin û li xwe dihizirin. Wê cilûbergên xwe yên civakî û gelîrî wê, zêdetirî wê, bi rengê wê re wê bibînin. Lê bi wê re jî wê, li deverên ku ew diçinê de wê bi reşwên bişavtinê re wê, di nava jîyane xwe de wê hertimî wê di nava tekoşînekê de bin. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê mirov dikarê wê weke aliyekê giring wê, werênê li ser ziman.

Jîyane civake kurd wê, di aslê xwe de wê, dema ku wê kurd wê bi wê rengê wê bijîn wê zêdetirî wê dîmenekê wê di mejiyê wan de wê şaq bidê. Wê weke ku wê werina li xwe wê li wan wê werê. Wê di wê rewşê de wê, êdî wê li metropolan wê zêdetirî wê, bikevina nava tekoşîna maf û azadiyê de. Wê, bi wê rengê wê, xwe bi rengên xwe re wê bidina nîşandin. Wê, bi cilûberg û rengên xwe re wê herina pîrozbahiyên xwe yên newrozan. Di wê rewşê de wê, qadên pîrozbahiyan ên newrozê wê tişî bikin. Di wê rewşê de wê, di aslê xwe de wê, weke têgînekê wê newroz wê bi serê xwe wê, rewşek çandî û hûnerî a civakî a bi mejuyî a kurdistanî bê. Wê, di serî de wê, werênê li ser ziman. Rejimên herêmê ên weke rejima tirk û hwd wê, hertimî wê çawa wê, di mejiyê wan de wê dûbendiyê wê çêbikin û wê, têkiliya wan ya bi civak û mejuya wan re wê zayif bikin wê hertimî wê bikevina nava hewldana wê de. Ber vê yekê wê, pêvajoyên hêrîşan bi fîzîkî û rengên din ên çandî û hwd wê li ser serê wan wê pêşbixin. Di wê rengê de wê, qadaxaya ku wê bi şitt danîna li ser zimanê kurdî ku kurd bi wê newê axifin wê, temenê sedema wê yek ji wan wê ev rastî bê.

Dîmenên hûnera kurd wê, weke dîmenna xort wê hertimî wê karibin kurdan weke ji xewna wan ya bi hezaran salan rabikin. Wê, di wê rewşê de wê, motif û dîmenê wan ên hûnerî ku ew di nava jîyane rojane de rastî wê dihên wê, di mejiyê wan de wê bê temenê hişmendiyan di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê, di serî de wê mirov dikarê weke aliyekê giring wê, bênê li ser ziman ku wê hûnera kurd wê, pêjn û motifên wê, di kifşkirina jîyane kurd de wê, bi zêdeyî wê, kifşkar bin. Di wê rewşê de wê, ber vê yekê wê, hewldana ji nava jîyane bi reng û têgîna wan re dûrkirina wan a ji berçav ku wê, rejimên herêmê wê di nava hewldana wê de bin wê, ber vê yekê bê. Di serî de wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, hûnera kurd wê, heta roja me jî wê, bi awayekê wê, wê pêşketina xwe wê bijî. Pêşxistina wê weke ku me got wê temenê wê li ser ya demên wê yên berê bê. Wê, dîmenên jîyane berê wê, weke nasnema wê, xwe di awa û rengekê de wê bidina dîyarkirin. Di wê rewşê de wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, rewşa pêşxistina hûnera kurd di demên hemdem de wê, çendî ku wê hinekî labitandin wê bi wê re wê hebê jî lê wê, ne weke ku mirov bixwezê jî bê. Di serî de wê, weke aliyekê giring mirov wê kifşbikê. Di aslê xwe de wê, dîtbarîya hûnerî a li kurdistanê ku ew heta roja me jî bi ardnîgarîya wê re wê hebê wê, zêdetirî bandûra wê hebê. Her wusa bi mejuya wê re hebûna cizira bota, nisêbîn, qamişlo, afrîn û hwd wê, weke rewşna çandî, wêjeyî û hûnerê jî bin. Wê ber vê yekê wê, bi teybet û bi îtînayekê wê ev nûqta wê esas û armanc werina girtin di hêrîşên ku wê werina kirin de. Wê çawa wê, têgiha çandî, wêjeyî û hûnerî a bi mejuya van deveran ve di mejiyê kurdistaniyan de heya wê ji holê rabikin wê, di destpêkê de wê bi teybetî wê, bo wê armancê wê, ev herêm wê werina bijartin û wê li wan wê hêrîş wê werina kirin. Rewşa hêrîşên li rojava wê bi teybetî wê, bi şitt bi hêrîşên li ser herêmên weke afrînê û hwd re wê bidomê. Her wusa herêmên weke cizirabota, nisêbîn û hwd wê, kavil bikin. Hebûna şûra amedê ku wê weke bermehiyeka çandî, wêjeyî û hûnerî a civake kurd a ji demên hûrî û mîtannîyan bê wê, ji ber wê mejuya wê ew pêvajiyên hêrîşê wê li wê werina kirin. Her wusa weke şûra amedê bermehiyên balqîsê wê, ku ew di bin ava bendavan de wê bi wê armancê wê werina hiştin wê, bi heman sedemê bê. Herêmên dersimê ku ew bi teybetî li wan bendav dihê çêkirin wê, ev alîyên mejuyî ê çandî û hûnerî wê bi mejuya civakê re wê hebê. Di wê rewşê de wê, bi pêvajoyên hêrîş û şer wê çawa wê çerçoveya çand, hûner û wêjeyî wê ji holê rabikin wê, di serî de wê, bi wê rengê wê ew wê bê domandin.

Li vir di dewama wan rewşên ku me hanîna li ser ziman de wê, pirsê êdî mirov dikarê bipirsê. Ber çi di wê demê de bi teybetî ev hêrîş bi awayekê li çand û hûnera kurd dihên kirin? Aliyekê wê yê pirr zêde giring wê ew bê ku wê çawa wê bi pêvajoyên hêrîşê wê ew werina tûna kirin. Ji aliyê din ve jî hertimî domandina wan pêvajoyên hêrîşê û deronîya wê jî wê bi wê armancê bê ku wê çawa wê pêşîya xwe afirandin û tefsîrkirina wê ya di demên hemdem de bê. Pêşîya wê ya xwe hanîna li ser ziman di demên hemdem de ew, li gorî xwe bi wê digirin. Ber vê yekê ew hêrîş dikin. Ji aliyekê din ve jî ew dihizirin ku wan sazûmana civakê a aborî bi tememî kiriya dest û wê nikaribê xwe biafirênê bê.

Di roja me de ku em ketina sadsale 21ê de wê li berçavê hemû cihanê wê bajarên kurd ên weke cizira bota, nisêbîn, sûr, afrîn û hwd wê bên rûxandin bi topbaran wê, di wê rewşê de wê, di aslê xwe de wê, bi wê armancê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Ber ku ev deverên ku ew hatina rûxandin wê weke dîyarde û pêjnna hûnerî û çandî ên hûnera civake kurd bin. Wê bi wê re wê, temen, têgihiştin, hîs, hêst û hîşekê xort wê hebê.

Li vir di aslê xwe de wê, tevî wan hemû rûxandinan jî wê, pêjnek kurdî wê hertimî wê zîndî wê xwe li ser lingan bigirê. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, mirov dikarê wê, bi rewşa wê ya hûnerî re wê, dikarê wê, werênê li ser ziman.

Î ro ku mirov diçê malên kurdan wê, naqşên bi destî ku wê motîfên wan ên civakî wê bidina dîyarkirin wê, çêkirî wê hebin. Di wê rewşê de wê, kêm zêde wê, di nava jîyane xwe de wê, tevî hemû pêvajoyên hêrîşan ên li ser serê wan wê, bi rengekê hûnerî û çandî ê jîyane xwe re wê bijîn. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman.

Heta roja me wê ji ber gelek sedemên bişavtinî ku ew bi awayekê xwebixwe jî bê û ankû bi zorê li ser serê were meşandin jî bê wê, bi zimanê civakê wê lêkolînên li ser hûnera kurd wê, kêm bin. Wê zêde newina kirin. Yên ku ew hatina kirin wê, ew jî wê, ne zêde bin. Ji aliyê din ve jî wê ne zêde vegotinbar bin. Wê mirov nikaribê weke nivîsna giştî ku ew hûnera kurd herêm bi herêm ji xwe re pêşketina wê bi mejuya wê dikê mijar bin. Ev jî wê, wê dide nîşandin wê weke gelek qadên din ev qad jî wê li bendî lêkolînên girabûha ên li ser hûnera kurd û pêşketina wê bê. Lêkolîn ku ew werina kirin wê ne tenê wê ew rewşên wê yên pêşketî ên dîrokî bi jîyane civakê a berê re wê raxê li berçav. Wê bi wê re wê temenê pêşketina wê ya di demên piştre ên pêşarojê de jî wê bide çêkirin. Di serdemên hemdem de wê, ev wê weke aliyekê pêşxistinê ê ku wê nebê nabê bê. Di serî de wê weke aliyekê giring wê divê ku mirov wê kifşbikê û wê werênê li ser ziman. Ber vê yekê wê, pêwîstî bi gelek lêkolînên hûrûkûr ên li ser hûnera kurd wê hebê ku ew karibê li ser wê re xwe bide pêşxistin bi demên hemdem re.

Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê hûnera kurd wê, dema ku mirov li mejuya wê jî wê dinerê wê, gelek motîfên wê yên demên berê wê hebin. Lê hemû ji herêmê hatina derxistin û dûrkirin. Minaq wê bawergeha lipît îştar wê bê birin li muzaxaneya berlinê a almanya. Weke vê gelek rewşên din ên ku mirov dikarê li deverên din jî wan kifşbikê wê hebin. Di wê rewşê de wê, bi awayekê ji hevdû belavkirî a motîfên hûnera kurdistanê wê, were dîtin. Di aslê xwe de ku mirov bi aqilekê bi wê hizirê tenê wan dîmenên kirinên wê jî derxê û wan di wê çerçoveyê de werênê li holê û ser ziman wê karibê weyna xwe bileyizê. Di serî de wê, weke aliyekê giring wê li vir mirov dikarê wê bênê li ser ziman. Di vê rewşê de wê jî mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, motîfên hûnera kurd wê, di wê rewşê de wan ji pişt derîyên muzexaneyan derxê û bigihênê li nerîna gel. Wê, ev wê, weke aliyekê giring wê, mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, pirranîya welatên ewropî û asyayî û rûsya jî di nav de wê, di muzexaneyên wan de wê, dema ku mirov bi wê rengê lê binerê wê, rastî motîfên hûnera kurd ku wê hatibin birin û li wan bicihkirin wê werina dîtin. Li kurdistanê jî wê motîf û berhemên hûnerî ên li ser ardê ku ew hena wê, gelek ji wan wê weke rewşên sûr û heskîfê wê yan wê werina tûna kirin û yan jî wê, ji nava rastiya wê ya civakî û dîrokî wê dûr û vajî wê bê hanîn li ser ziman. Di wê rewşê de wê, bi wê rewşê re wê rejimên serdest ên ku kurdistan û civaka kurd di nava wan de hatîya qatkirin wê weke şerê tûna aîdîyet û nasnemeya wê ya civakî wê bi wê re wê bidin. Çand û hûner wê hinekî jî wê, rewşên civakê, keseyetîyê û pêşketina wan bi nasnema dikê. Di wê rewşê de wê, aliyekê çêkirina bendavan wê, di wê çerçoveyê de wê hebê ku mirov wê dikarê wê bi teybetî wê werênê li ser ziman bê. Ji aliyekê din ve jî wê jî mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê hûner wê, di rewşa xwe de wê, weke çerçoveya hebûnî a bi wê bi motîfî û hwd heya wê, bi wê çerçoveyê re wê were dîtin. Di wê warê de wê dema ku mirov wê hûnerê wê bi afrînerîya wê re wê werênê li ser ziman wê bi aliyê wê yê çêkirinê re wê ji du aliyan ve wê dikarê wê werênê li ser ziman. Aliyê ku wê mirov wê li ser wê re serwaxtî di xwe de qizinckiriya û wê êdî wê diafirênê bê. Di wê rewşê de wê, ev wê, weke aliyekê ku wê, di wê de wê, bi pêşketina aqilê mirov re wê, temenê afîrandinê wê hebê bê. Aliyê din jî wê, dema ku wê, di nava jîyanê de wê, tişt û ankû rewş wê ji mirov re wê bina payxam û ku mirov li ser wê re wê, di cih de wê tiştek û rewşek wê were bîra mirov ku mirov wê çêbikê û ankû biafirênê. Wê, ew afrînerîya bi payxamî wê bi wê kêlîkê re wê bi sînor bê. Wê kêlîkê ku mirov ew kir wê, ew peyxam wê di encama wê de wê berhemek wê were derxistin li holê. Lê piştre wê, bi serborîyên nû ên di jîyanê de ku mirov piştre dijî wê heya mirov wê ji wê nûqteyê wê herê û ew rewş wê, bi derbasîya wê kêlîkê re wê ji mirov wê herê. Di serdemên hemdem de wê, ev jî wê, weke aliyna ku mirov wê, bi rewşên çêkirin û ankû kirina hûnerê re ku wê li wê bihizirê bê. Aliyê dîn jî wê weke tişta ku ew ew bi hûnerî û hwd hat afirandin û çêkirin ku wê ew kopîkirinên wê werina çêkirin ku ew bi destî bê û ankû rewşên din ên teknîkî ên weke di roja me de bi makinayên kopîkirinê û hwd, bê. Ev wê weke zanaatekê jî wê, were bi navkirin û hanîn li ser ziman. Di wê rewşê de wê, di aslê xwe de wê, gelek caran wê nîqaş wê li ser wê rewşa kopîkirinê wê werina meşandin ku ew bi rastî kopîyeka û ankû berhemek xwemal a. Di wê rewşê de wê, têgînên weke essansîalismê wê, di wê baweriyê de bin ku wê her tişt wê, tenê xwemaliyek wê hebê û wê aynî weke wê çêkirin jî wê, zêde ne bi derfet bê. Di wê rengê û awayê de wê, ti tişt wê nikaribê wê weke ya xwemaliya xwe bê. Ya xwemal wê hertimî wê weke minaqek tekanê bê. Wê weke wê nebin. Wê ew yek bê. Di wê rengê û awayê de wê, ew wê, were hanîn li ser ziman.

Li kurdistanê wê, di gelek rewşan de wê dema ku mirov li nava civakê dinerê wê, rewşên weke yên çêkerîyên bi destî wê, pirr zêde wê, werina çêkirin. Di nava jîyanê de wê hostayên karên dest ku ew tiştan bi dest bo bikarhanîna di jîyanê de ku wê çêbikin wê, hebin. Wê her tişta ku wan çêkir wê weke berhemek hilberîner a destî bê. Di wê rengê de wê, ew wê, weke hûnermendê wê berhemê bin.

Têgîna hostatiyê û gotina hostatiyê wê, weke gotineka kurdî ku wê bi teybetî di nava kurdên êzdayî wê, bi zêdeyî wê were bikarhanîn. Wê bo hinek rewşên bi nirx û pîroz wê di demên berê de bikarhanîyan. Hosta wê, ji aliyekê din ve jî ku em li ser gotina hûnerê re lê bihizirin wê weke hûnervanekê baş bê. Weke kesekê ku ew di karê xwe bi zane û afrîner bê. Wê, ew tişta ku ew çêbikê wê li wê xiyalbikê û wê bi wê re wê li gorî wê biafirênê. Li ser rengê û awayê wê yê fîzîkî û rengê wê re wê ew biikê ku wê levkirinê di nava wê de çêbikê ku ew bi xweşikatiyekê xitabî çavbikê.

Di wê warê de wê di demên hemdem de wê weke ku em kifş dikin wê mirov bi awayekê pirralî wê hostatiyekê wê bi xwe re wê pêşbixê. Di wê warê de wê çawa wê xwe bi awayekê pirralî wê bizanebikê wê li ser wê re wê, bi awayekê pirralî wê bikê temenê afîrandinên ku ew çêbikê de jî.

Di wê warê de wê, hûnera kurd a nava civakê ku wê li ser tişt û amûrên ku ew di jîyanê de çêdikin û bikardihênin re wê, bi awayekê rûniştî wê xwe bide dîyarkirin û domandin. Di dewama wê de mirov dikarê wê jî wê, weke aliyekê giring wê werênê li ser ziman ku wê rewşên civakî wê, di wê rengê û awayê de wê, mirov dikarê werênê li ser ziman ku wê bi wê re wê, xwe bigihênina tiştên ku ew dihatina çêkirin. Minaq wê, di demên berê de wê kevçî û sênik wê bi destan bihatan çêkirin û wê di wan de wê xwarin bixwaran. Wê zerikên avê wê bi heman rengê wê bihetan çêkirin. Weke van wê her tişt wê, bi destî wê, bi hûnerîyekê wê biheta çêkirin. Ev wê weke aliyna mirovê ên hûnerî ku mirov di çerçoveya pêşketina têgîna hûnerî a bi hostatiyê re ku mirov wê werênê li ser ziman bin.

Di demên hemdem de jî wê ev aliyê bi hostatî wê, li kurdistanê wê xwe bide dîyarkirin. Minaq wê, di nava şert û mercên zor ên ku ew di bin şidetê dijî jî wê, bi wan xosletên xwe re wê bijî. Li kurdistanê wê ber qadaxaya li ser zimanê kurdî wê derfeta xwe perwerdekirinê û bi wê xwe gihandina pêşeyê wê nebê. Lê kesên bi hûnerên destî bi wê rengê wê pirr zêde wê hebin. Wê di wê rewşê de wê, li ser wê re wê, xwe pêşbixin û wê bidina jîyandin. Wê wan xosletên xwe yên hostayî wê bi rêxistin bikin û wê bi wê jîyane xwe de bidina domandin. Wê bi wê re wê bikin ku ew dabara xwe bikin. Di wê rengê de wê, di aslê xwe de wê, mirovê kurdistanî wê bi hûnerîya destî wê pirr zêde wê, pêşketî bê. Wê xwediyê aqilekê wê yê bi temen bê. Tevî hemû astengîyên rejimî ên li pêşîyê jî wê karibê li ser wan re xwe bi jîyane re bide pêşxistin bi xosletên xwe yên wê rengê re.

  .

Hûner û afrînerî

Dema ku wê bahsa hûnerê û afrînerîya wê were kirin wê, di cih de wê, rewşên weke çêkirina wêneyên bi xîzkirin û bo wê peyxamgirtina ji tişt û rewşan wê were bîra mirov. Lê dema ku em bahsa gotina afrînerîyê bi hûnerê re wê bikin wê çerçoveya wê pirr zêde wê berfireh bê. Wê, di serî de wê, weke aliyekê giring em dikarin wê werênina li ser ziman ku wê afrînerî wê xosletê mirov ê bi aqilê mirov re bê. Mirov wê çendî ku wê bihizirê wê tiştên ku ew çêbikê wê kifşbikê. Çendî ku ew tişt çêkirin jî wê li ser wan re wê xwe bigihênê aqilên nû. Ber ku ti tişt ku ew biaqilekê jî were çêkirin wê piştî wê çêkirina wê re wê bi gelek aqilan re wê derfet hebê ku mirov wê fahmbikê. Dema ku em bahsa afrînerîyê bikin wê bêgûman wê dîroka wê pirr zêde wê mirov karibê kevn li wê bihizirê û herê. Ji mirovê pêşî ê ku ew li ser lingan dimeşê û bidest bikarhanîna kevir, hastû, agir û hwd kir, wê di wê çerçoveyê de wê mirov karibê di wê çerçoveyê de wê, werênê li ser ziman. Di demên berê de wê, mirov wê tiştan wê bo xwe jîyankirin û parastinê wê pêşbixê. Wê, amûran wê bi wê armancê wê çêbikê. Di wê rengê de wê, dema ku mirov wê, bidest çêkirina amûran bi armanc bikê wê, hingî wê, mirov karibê bahsa afrînerîyeka bi zane bi wê re bikê. Berî wê pêvajoyên weke bikarhanîna hastûyan wê, awayekê afrîner ê ji xwe re bê. Di wê rewşê de wê, mirov wê bi hîs û ajoyên xwe wê gavbiavêjê. Wê di wê rewşê de wê , gavên xwe wê biavêjê. Li kurdistanê wê, di wê warê de wê, heta roja me jî em nûha ji dema neolîtikê peykelên piçûk û mazin ên ku ew hatina çêkirin cih bi cih mirov wan dibînê.

Ev rewşên ku mirov wan dibînê wê, di aslê xwe de wê, tiştekê bi têgînî wê bide me. Di wê warê de wê mirov wê, li vê herêmê wê, di temenekê pirr zû de wê bidest çêkirina tiştên ku ew bi wan bijî û xwe biparêzê wê bikê. Di wê rengê de wê, ev wê, weke aliyekê mirov ê afrînerî ku wê zûtirîn wê li vir wê pêşkeve bê. Afrînerîya hûnerê wê ew bê ku mirov wê tiştekê wê, di cih de wê ew were aqilê mirov wê çêbikê. Lê ji aliyekê din ve jî wê, bi xosletan wê, bi hanîna li cem hevdû û bi wê tiştên derxistin wê weke aliyekê esasî ê afrîner bê. Di demên berê de wê, minaq di demên gûtî, hûrî û mîtannîyan de wê, mirov wê rastî wê were ku wê key wê dema ku wê peykelên wan wê werina çêkirin wê, yan laşê wan weke yê şer wê û baskên eylo dênina li ser pişta wan wê çêbikin û yan jî wê, serê eylo dênina ser laş û wê bênina li holê. Ev rewşên afrîner wê, di aslê xwe de wê, weke rewşna afrîner bin. Wê, di wê rewşê de wê, ji gelek tiştan wê tiştekê derxistin wê, bii wê rengê bê. Di rewşa çêkirina şahmaran de jî wê, kurd wê, hertimî wê, heman tiştê wê bikin. Di wêneya şahmaran û xêzkirina wê de wê, rengên kesk, zor û zer, jin, mar, tac û hwd wê, werina berhevkirin. Di wê rengê de wê, şahmaran wê weke hevgirtinekê wê were çêkirin.

Afrînerî wê, weke xosletekê aqilê mirov ê bêsînor ku ew dikarê bihizirê bê. Aqil wê laşê wê nebê. Lê mirov wê laşê wê hebê. Dema ku mirov bixwezê bihizirê û bi firê wê bihizirê li wê. Lê wê nikaribê wê bikê. Lê di aqilê xwe de wê karibê wê bihizirê û wê ew wê, dema ku wê li wê bihizirê wê, mirovê bi bask ku ew dikarê bifirê wê tefkîr bikê û wê li wê bihizirê. Di dewama wê de wê, bi wê rengê wê gelek xosletên ku mirov dikarê werênê li ser ziman bi afrînerî wê hebin.

Di wê rewşê de wê, di aslê xwe de wê aqil wê, hizirkirina wê, çendî ku wê weke ji rewşek fîzîkî bê jî bê lê wê, karibê ji wê rewşa fîzîkî cûdatir bihizirê. Minaq li mirovekê pirr zêde bikîlo û qelew wê bihizirê. Wê mirov wê bi wê rengê wê were berçav. Lê dema ku lê bihizirê wê karibê li wê pirr zêde zayif û zirev li wê bihizirê bê. Ev wê weke aliyekê hizirkirinê bê. Di serî de wê, xosletên afrînerîyê wê temenê çêkerîya mirovî a bi destî bin wê, aqilîya me bê. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov wê dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê rewşa aqil wê, di wê rewşê de wê, weke rewşek afrîner bê. Aliyê hûnerê ê afrîner wê bi wê rengê wê xosletên wê bi xosletên fîzîkî ên tiştên din re bê û ankû bi hizirkirinên cûda bê ku ew werina kirin bê. Di wê rewşê de wê, dema ku ew hat kirin wê, ew bi çerçoveyî wê were kirin. Mirovekê wê dema ku wê li daristanê dihizirê ku ew tenê bi daran xamilandîya. Lê wê karibê dema ku ew xîzbikê sawal û mirovan di nava wê xîzkirinê de li wê daristanê li devera ku xîzkir bicih bikê.

Di hûnerê de afrînerî wê di aslê xwe de wê weke aliyekê ku wê bi wê re wê hertimî wê li wê hizirkirin û wê hewlbê dayîn ku ew were hanîn li ser ziman. Hûner wê ji aliyekê ve wê, weke têgîneka afrîner ku wê jîyane mirov wê, pêşbixê bi kiriniyên ku mirov bi wê tefkîr bikê û çêbikê. Di wê rengê de wê, weke aliyekê bi wê rengê pêşketina mirov û jîyane mirov bê. Di wê rewşê de wê, weke aliyekê din jî mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê rewşa hûnerê wê, di wê rewşa wê ya heyî de wê, weke berhemna jîyanî ên ku wê hertimî wê karibin bibina temenê hizirkirin, tefkîrkirin û tefsîrkirinên nû ên ku mirov bi aqilê xwe re wê bikê. Li vir afrînerî wê ji aliyê mirov ve wê, bi têgîna hûnerê re wê xwe bide çêkirin. Ew çêkirinî jî wê, dema ku ew bû û pê de wê, weke ku wê hûner wê hin bi hin wê bibê. Her tişta ku ew bû wê, ji aliyekê ve wê mirov dikarê weke berhemek hûnerî wê werênê li ser ziman. Hûner wê, di wê rewşê de wê rengê hemû afrînerîya me ya bi kirinî, awadanî û tiştî û ankû bi xîzkirinî û hwd bê. Di wê rengê de wê, mirov dikarê wê weke aliyekê giring wê li vir wê, werênê li ser ziman ku wê, hûner wê, di hizirkirina wê de wê, çendî ku wê xweza û heyînên heyî wê, çavkanî jî jî bin wê, dema ku ew çêkirin bû wê, weke çêkirinên razber ku ew bi hûnerî weke di çerçoveyek şenber de hatina çêkirin bê. Wateya wê gotinê çi ya? Wateya wê ew a ku wê tişta ku ew hat çêkirin wê li hemberî hebûna xwezayî wê wê weke rewşek razber wê hebê. Ber ku wê biyendinek ji wê bê. Lê ew berhem ku ew bû wê, di çerçoveya hebûna xwe û xosletên xwe yên heyî de wê, xwediyê şenberîyeka ku mirov wê di çerçoveya wê de salixbikê jî bê.

Dema ku mirov gotina afrînerî danî li şûn ya hûnerê wê hingî wê wateyek cûda wê karibê bide me. Wê hingî wê ji wê berhema hûnerî afrînerîyek bi aqil û hwd ku mirov wê, ji wê bigirê jî wê, bide mirov. Lê dema ku em gotina afrînerîyê dênina li pêşîya wê, hingî wê, afrînerîyek ji jîyanê, hewirdorê û ankû xwezayê û hwd ku wê ji wê çêkerîyna hûnerî ku wê werina çêkirin wê, karibê bi xwe re bi wate bikê û werênê li ser ziman.Ji aliyê hûnera kurdistanê mirov ku bihizirê wê bêgûman wê pirr zêde wê, heyînên hûnerî ku ew hena wê karibin pirr zêde afrînerîyekê bi mirov re bidina çêkirin. Tenê hewceyê bi nerînek zelal û hinekî bi zane ku mirov karibê bi wê binerê û wê kifşbikê bê. Di wê rewşê de wê, hewce nekê ku mirov dahîyek û ankû jîrekê pirr zêde mazin bê.

Di hûnerê de dîtinên cihêreng ên ku di pêvajoya dîrokî ya nirxandina wê de derdikevin dikarin li gorî rêgezên pirr cuda bidina nirxandin, lê ew bi gelemperî dikare di bin çar serokên sereke de were berhev kirin: hûnermend, hunera hunerê, bûyer û nêzîkatiyên civakparêz dikê ku wan fahmbikê di berhemên xwe de. Hemî nêrînên ji bo ravekirina hûnerê ji van çar elementan vedigire. Hin di têkiliyên xebatê de bi cîhana derve re di taybetmendiyên hunerê de digerin. Hinek li bersiva pirsê digerin ka çi huner di hûnerê de ya. Heya ku jiyana wî û hestên wî di xebata wî de têne xuyang kirin, ew karê hunerî serketî tê hesibandin. Li gorî nêrînek din, rastiya hûnerê di dilşewatiya li kirînê de digere. Li gorî nêrînek din, ravekirin û şîrovekirina hûner ne li cîhekî li derve, lê di darêjka sanatê de ya. Xwerûya hûnerê di binyada bêhempa ya xebatê de tê veşartin. Di demên romantismê de, hûner armanc kir ku li şûna ku pêbaweriya hin rêgezan bike û xizmeta kêfa civakê bike, hestên xwe bi vegotina cîhana xwe ya hundurîn nîşan bide. Di vê çerçovê de hûnermend bi giranî girêdana xwe bi kirrûbirra xwe re wenda dike. Li gorî wî, tiştê girîng ew e ku derbirîna hestên wî ya. Armanca wê ne ragihandina cîhana derve ye, lê ragihandina dinya ya ku ew di nav xwe de bi navgînek hestyarî xewn û ezmûnan re derbirîne. Li gorî wan hûnermend mîna tu kesî nine û kes nikare hestên xwe mîna wî diyar bike wê xwe bibînê. Ji ber vê yekê, hestên hûnermend ji her tiştî girîngtir bûn, û ew tenê dikarin heta ku ew hestên xwe îfade kirin rehet bibin. Xeyal, ku karê hûner û têgîna hunerê wekî derbirîna hestên kesayeta wî destnîşan dike, di xeyalê de faktorek girîng a. Hizirîna xeyalê bi rengek azad îfade kirin tenê heke gengaz bê ku helwesta takekesî bi hestyaran ve were xuyandin, lê takekes azad a.

Teoriya hûnerbêjiyê hunera hûnerê wekî hestên derbirînê şîrove kir. Li gorî teoriyê, tişta ku wê bi rastî girîng dibe hestên hûnermend a. Wan hestan tevahî cîhana hundur a hûnermend a. Bûyer jî van hestên wî parve dike da ku ew ezmûnên din nas bike an jî parçeyek ji xwe di van ezmûnan de bibîne. Li gorî hin vegotinan; Dema ku ev ezmûnên li kirrûbiran ve têne veguhastin, divê hin taybetmendiyên exlaqî bêne berçav kirin. Carek din, li gorî vê têgihiştinê, li kêleka van taybetmendiyên exlaqî, xebata hunerê ew ji bo pîvanek nirx dinirxênê. Ew, xwe wekî kesekê nêz destnîşan dike, me ji hestek estetîkî dûr dike. Bi gotinek din, hûner ji armanca hûnermend, çand ji armanca çandvan û wêje ji armanca wêjevan dûr dikeve.

Hûner di rastiya wê de weke têgîneka vegotinbar a hêstîyarî wê, temenê fahmkirinê bi wê re wê bikê ku wê çêbikê. Ji hêzrê bi ber hizirkirinê ve ku wê taqabûlê aqilê hêstîyar jî bikê wê, bi wê re wê, şêwayekê wê, di berhemên hûnerê de wê karibin xwe bidina dîyarkirin.

Hûner wê di roja me de wê bi awayekê pirr zêde wê pêşketina wê bibê. Mirovê dema hemdem ku xwe perwerde kirîya û bi zane ya wê, di xwesteka xwe ya hûnerê de wê bijarter bê. Wê hilbijêrê ku wê çi û çawa wê hildê li mejiyê û jîyane xwe. Di wê rengê û awayê de wê hûner wê li ser wê rewşê re jî wê, bi demê re wê pêşkeve ku wê xîtabî hêst û xwestekan bi hevdû re bikê. Rexnegirîya hûnerî wê, weke aliyekê ku wê, di wê warê de wê temenê pêşketina wê biafirênê jî bê. Wê, di wê warê de wê afrînerîyeka pirr zêde wê bi wê re wê, were çêkirin. Rexne di her warê jîyanê de wê, ya rast û ne rast, qanc û ne qanc, qals û ne qals û hwd wê ji hevdû wê cûda bikê. Wê, di wê rewşê de wê weke aliyekê ku wê berê mêyla mirov bide ya baştir. Di wê warê de wê, bi rexneyê re wê baştirin wê têgihiştina wê bi mirov re bi hiş pêşkeve ku mirov li ser wê re bibê xwediyê xwestek û hêst û ramanan.

Ku hûner bê û ankû tiştekê din bi têgînî û tiştî bê ku ew xwe rexne nekê û di rexneyê de derbas nekê wê bi ya ku ew bi wê heya û asta ku ew bi heya wê bi sînor wê xwe bihêlê. Ji xwe hebûna hûnerê bi xwe wê weke rewşek rexneyî a li pêşketina jîyanê bi xwe jî bê. Bi çavê ku ew hûnermend dinerê wê, başî û nebaşîyên wê ji hevdû cûda bikê û wê dêneê berçavê girseyên civakê. Di wê rewşê de wê, rexne wê weke aliyekê ku wê berê mirov bi ber pêş ve wê bidiyê de li ser pêşketina mirov a bi ber pêşarojê de. Di wê warê de divê ku mirov wê, rastiyê bo hûnera kurd jî wê, werênina li ser ziman ku ew bi mejuya xwe re hewceya wê bi rast xwe fahmkirin û di berçav de derbaskirina wê heya. Wê ev wê weke aliyekê wê yê ku ew xwe baştirîn bide pêşxistin jî bê.

Afirandina hûnerê wê, di nava jîyanê de wê, mirov dikarê wê ji pirr aliyan ve wê hilde li dest minaq wê dema ku wê wêneyek werê xêzkirin wê rewşa ku ew wê di wê de dihê hildan, çêkerî û xwemalîya wê bi çêkerîya wê re wê, weke aliyna ku wê werina lê pirsîn û di berçav de ku wê werina derbaskirin. Di filmekê de wê, mirov wê, di wê de wê çawa wê xîtabê hêst û xwestekên têgînî ên tamaşavana wê bikê wê, li ser wê re wê bisekinê. Ji vê aliyê ve mirov dikarê hinekî li ser têgîna hûnerê û afrînerîya wê bisekinê.

Dema ku mirov hûnerê û ankû wêjeyê û hûnerê jî wê şîrove bikê wê mirov dikarê ji sê aliyan ve wê şîrove bikê di roja me de. Aliyê pêşî ê pozitivist ê hemdemîya dema me bê. Aliyê din wê ji aliyê têgîna kevneşopî û ankû klasîkîya wê re bê. Aliyê sêyem jî wê, bi temen û bingihê wê ve bê. Herdû aliyên dawî dibê ku ew hevdû temem dikin. Lê dema ku mirov hinekî li ser wan bi ponijê wê mirov kifşbikê wê, yekê bi serê xwe wê pêwîstî fahmkirinekê bi hûnerê û têgînên wê re wê hebê. Di roja me de wê, pirr zêde wê nêzîkatîya pozitivist wê weke nêzîkatîyek demkî wê li pêş bê. Ev nêzîkatî wê ji aliyekê ve wê tenê li çerçoveya popûlaritîyê wê binerê. Wê bi dîtbarî û ankû serrûyî bê. Wê ne kûr û ji bingeh ve wê ne lêkolîner bê. Çanda popûlar hûnerê, di wê warê de wê bi aliyê wê yê ku ew li berçav heya û ku ew karibê hêstek têr bide mirov ve wê li wê binerê. Aliyekê din jî wê, dema ku wê gelek kes wê alaqayê bidina nîşandin wê, ew weke astna dikarê were hildan li dest. Lê li vir wê, di aslê xwe de alaqa wê nikaribê bibê weêe rewş rest û ristekê ku mirov bi wê karibê wê, biast û hêja bibînê û ankû nebînê.

Da-Vinci wê dema ku wê wêneyên şîrove bikê wê şibandina neyikê wê mînaqa wê bide. Di wê rewşê de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê, rewşa şikandinê wê weke aliyekê ku wê di rewşa hûnera wêneyê de wê li wê were hizirkirin bê. Minaqek ku ew ji xwezayê hatibê girtin wê, danîna li ber hevdû wê bê qiyaskirin ku ew si şibihê hevdû û ankû na. Hinek hêkelên ku ew ji dema kevnera mana li roja me wê dema ku mirov li xatên laşê wan hêkelan dinerê wê weke mirovna ku wê, bisşibihina mirovan. Wusa xweşik hatina çêkirin mirov, dibê qey wê aha nûha wê zindi bibin û wê li berçavên mirov wê bi tevger bibin. Wusa wê hêstê dikarin bidina mirov Ji wê aliyê ve wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, ev rewşa şibandinê wê bê temenê wê têgîna essansîalismê bixwe jî ku wê bi wê bawer bikê ku wê tenê yek ya xwemal heya û wê ti carî wê minaqên ku ew weke werina çêkirin wê nikaribin bibina weke wê. Li vir ez divê ku wê bêjim ku tişt çendî ku ew nêzî rastiyê vê wê wilqasî wê zêdetirî wê karibê hêstan mirov re bide çêkirin. Di wê rengê de wê, di serî de wê weke aliyekê têgînî ê li ser wê têgîna şibandinê re mirov dikarê wê fahmbikê.

Hêsta rastiyê pirr xort a. Vêca ku mirov wê di rewşa sanatê de wê hilde li dest û wê fahmbikê wê, li vir wê, zêdetirî wê giringîya wê xwe bide dîyarkirin. Di afirandina berhemekê de wê di serî de wê hûnermend wê armancek wê pê re wê hebê. Ew jî wê ew bê ku ew karibê wê hêstê bi berhema xwe ya ku ew di hilberênê re wê bigirê û bide girtin li kesên ku ew lê tamaşa dikin. Di wê rewşê de wê, hûner wê, têkiliya hêst û dîmenê û berhemê wê, di rewşa afîrandinê de wê bikê wan bigihênê li hevdû. Hûnermendê herî baş ku ew dikarê wê hêsta ji rastiyê bide girtin di berhema xwe de bê. Wê jî wê, çendî ku ew karibî di afirandina hûnera xwe de ew nêzî rastîyê bê û jidil û bi hûner bê wê, berhema xwe wê baştir wê derxê li holê. Ti berhem ji ya ku ew di xwezayê de dijî wê ji wê ne çêtir bê. Xweza çavkaniya wê ya herî temen û afrîner a. Di wê warê de wê, berhemê çêkirina şibîneka wê, di aslê xwe de wê, weke aliyekê ku wê, di wê warê de wê, hûnermend li ser wê bihizirê bê. Lê hûnermend di rastiyê de wê, pêşî ew divê ku rastîya hebûna rast a di xwezayê û jîyanê de ku ew heya ew li wê serwer bê bi meji û aqilê xwe. Ya ku wê temenê baştirinîya wî biafirênê jî wê ev bê. Di rastiyê de wê mirov dikarê wê li ser têgîna xwemaliyê re mirov dikarê wê bêjê ku wê, her berhem ku ew weke kopî jî were çêkirin wê, dema ku ew hat tekûzkirin bi awayekê baş wê, di xwe de wê, xwemaliyekê wê bi hawênê. Di wê rewşê de wê, her tişta ku ew afirî wê, di aslê xwe de wê mirov nikaribê bêjê ku ew tenê kopî ya. Wê xwemaliyek wê hebê. Ber ku ew berhema ku ew hati afirandin wê weke berhemekê û tiştekê hûnerî ku ew hatî çêkirin û heyî li jîyanê bê. Di wê rewşê de wê, taqlîd wê, di aslê xwe de wê, zêde derfeta wê di jîyanê de wê nebê. Ber du sedeman. Yek di demekê de kirina tiştekê wê, ti carî di wê demê de wê piştre wê dûbare wê newê kirin. Ya din jî wê, her wê bi hebûna xwe re wê hebê ku ew hebê. Wê ti tişt ku ew hebê wê hebûna wê bi tiştekê din wê nebê û ankû mirov nikaribê bêjê ku wê hebê. Wê her tişt wê bi xwe û hebûna xwe wê hebê. Têgîn û rewşên weke hewldana çêkirina weke wê û ankû şibandina wê, ew wê tenê xoslet bin û wê mirov dikarê cûda wê li ser wê bisekinê û wê fahmbikê. .

Hûner û pêşaroj

Hûner wê weke gotineka ku mirov çiqasî bixwezê wê karibê çerçoveya wê berfireh bikê û wê bênê li ser ziman. Li vir me di serî de çerçoveya mijare xwe tang girt. Me di çerçoveya pêşketina hûnerê a li kurdistanê û bi civake kurd re ku ew pêşketîya di derbarê wê de têgihiştinekê bidina çêkirin. Lê bêgûman wê dema ku mirov bahsa hûnerê bikê wê, bi wê re wê, di serî de wê ji aliyê teorî û felsefîkî û hwd ve wê gelek aliyên wê yên din wê hebin ku mirov bi wan ve girêdayî wê hilde li dest û wê fahm bikê. Di aslê xwe de hûner wê temenê wê li ser fahmkirinaka giştî ya di çerçoveya civakê û xwezayê de cûda û cûda bê. Di wê rewşê de ev herdû gotin wê, bi teorî wê pêwîstî bi wan hebê ku mirov bi gotina hûnerê û hwd re wê hilde li dest. Gotina hûnerê, ya çandê û hwd mirov dikarê wê, di çerçoveya hevde werênê li ser ziman. Navaroka gotina hûnerê wê, di aslê xwe de wê, bi gotina çandê re wê werê li ser ziman. Hûner wê, li ser jîrbûn û jêhatîya destî û bi wê bikarhanîn û çêkirina amûr û tiştan û hwd re wê were fahmkirin. Gotina hûnerê ji aliyekê din ve jî wê, di wê çerçoveyê de wê zêdetirî wê, bi mantiq û çerçoveya wê re wê li ser çerçoveya bi dîmenkirina bi wêneyî û hwd re wê rûniştî bê. Wê weke têgîneka fêlsefîkî û teorîkî wê hanîna wê ya li ser ziman wê pêşkeve. Di wê rewşê de wê weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Di wê rewşê de wê, dema ku mirov di çerçoveya demên hemdem de wê hildina li dest wê, weke aliyekê giring wê, giring bê ku mirov wê, bi çerçoveyî wê, hilde li dest. Lê ji aliyekê din ve jî wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê rewşa hûnerê wê, di wê çerçoveyê de wê weke ku me di beşa afrînerîya hûnerê de hanî li ser ziman wê li ser rewşên weke girtina bi şibîn û fahmkirina weke a ji xwezayê wê li ser wê girtî bê. Di wê rengê û awayê de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê ji aliyekê ve wê gotina biriqîna ji xwezayê ku mirov wê bi wê werênê li ser ziman wê ne şaş bê.

Di wê rengê û awayê de wê, werênê li ser ziman ku wê di wê rewşê de wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê rewşên xwezayî wê, mirov dikarê bi têgînî fahmbikê. Felsefe wê, dema ku wê pêşkeve wê, bi kifşkirina xwezayê û fahmkirina wê re wê pêşkeve. Aqil wê bi dîtina xwezayê a bi hiş re wê pêşkeve. Di wê rengê û awayê de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê rewşa hûnerê wê, di wê rengê de wê, bi xwezayê re wê weke bûjen û kirdeyê wê li hemberî wê bimênê. Di wê rewşê de wê, di serî de wê, weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê fahmbikê.

Ji aliyê têgîna xwezayî ve wê, dema ku mirov wê hilde li dest wê, mirov wê dema ku wê aqilê wî pêşkeve wê, bi dîtina xwezayê bi hiş re wê pêşkeve. Wê, di dewama wê de wê, dîtina xwezayê bi hiş wê weke aliyekê giring wê, di wê rengê û awayê de wê, xwe bi awayekê wê bide dîyarkirin. Di rewşa xwezayê de wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, rewşa xwezayê wê bi dîtina wê ya bi hiş re wê xêva mirovî wê ew bi zîndî wê bigirê ji wê weke wê. Di wê rewşê de wê, dema ku wê bigirê wê bi xoslet û teybetmendiyên wê re wê bigirê. Di wê girtinê de wê girtina ku ew bû wê di xêvê de wê weke ku mirov dikarê wê werênê li ser ziman wê dîmenekê ji wê bê. Ew dîmen wê, her çendî ku wê weke dîmenekê wêneyî ê ji wê hatî girtin jî bê lê wê, di aslê xwe de wê, weke derkkirina xwezayî a bi aqilî bê. Wê, di wê rengê û awayê de wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman. Xweza wê bi hemû rewşên xwe re wê, rewşek pirr xweşik û nazîk wê bi xwe re wê raxê li berçav. Wê, di dewama wê de wê weke aliyekê din wê mirov dikarê wê kifşbikê û wê werênê li ser ziman ku wê hemû tiştên ku mirov ji xwezayê digirê wê weke wê çêkê wê, weke aliyekê têgînî ê bi hişê mirov re bê.

Li vir wê divê ku mirov wê werênê li ser ziman wê dema ku wê mejiyê mirov wê, bidest girtina wê bikê wê bi xosletên wê bigirê. Wê, piştre wê bi hanîna li cem hevdû a xosletan re wê, ew wê sûdbigirê û wê çêbikê. Minaq wê di xwezayê de wê bi darekê û ankû li ser rûyê ardê wê kevçîyek, sênîyek û ankû cêrek wê şîn nebê. Ew wê, weke tiştna ku mirov wê bi destê xwe wê çêbikê. Lê bo çêkirina wê di serî de wê mirov dikarê wê werênê li ser ziman ku wê hişmendiya di derbarê xwezayê de wê mirov di mejiyê xwe de wê li ser wê hişmendiyê re wê di astek duyemin de û ankû di dîmenekê din ê duyem de wê bigihijênê li hişmendiyekê û ankû fahmkirinekê. Di wê rewşê de wê dema ku wê, pêvajoya çêkiriya mirovî wê bibê wê di serî de wê, bi levkirina van herdû aliyên bi hiş ên li ser hevdû re ku ew pêşdikevin re wê, temenê afrînerîyekê wê bi mirov re wê biafirê. Li vir wê ev wê bibê. Minaq wê dema ku wê, mirov wê avê vexwe wê pêşî wê devê bikira avê weke heywanekê û wê vexwerta. Lê piştre wê fêrî herdû destên xwe wê bibê cem hevdû wê herdû kefên mistên destên xwe bi hevdû re wê tişî av bikê û wê bibê ber devê xwe û wê ji wê vexwe. Dema ku ew kefên mistên desyên xwe tişî av dikê wê hingî wê hişekê bi wê kûrîya kefên mistên dest re wê çêbikê ku ew tiştekê wusa çêbikê û bi wê avê vexwe. Wê ev mirov bibê û bigihênê çêkirina zerikên avê. Di wê rengê û awayê de wê, di serî de wê weke aliyekê giring wê mirov dikarê wê, werênê li ser ziman ku wê, rewşa wê xwe bide dîyarkirin. Piştî ku wî ew kifşkir. Wê hinekî din wê bihizirê ku ew destikekê wê çêbikê ku ew bi wê bigirê. Piştî ku destikê wê çêkir wê bihizirê ku ew destiik hinekê din dirêj ba wê, baştir bûba. Bi wê rengê wê bi demê re wê tişta ku mirov wê çêbikê wê bi lê zêdekirina xosletan re wê, pêşxistina wê bikê. Pêşxistin wê di wê rewşê de wê ji temen ve wê bi zîndîtîya jîyane me ve girêdayî bê. Wê bi wê re wê li ser temenê fahmkirina me ya bi tiştan û xosletên wan ve wê girêdayî bê. Çêkirina tiştan wê weke kifşên mirovî ên ku ew jîyane wî diadilênin, levdikin, rayîdixin û xweşiktir dikin bin. Li ser wê re wê, mirov wê xwediyê rewşên xwe yên jîyanî bê ên bi aqil re bê.

Fêrbûna ji xwezayê wê serûwana mirov a di jîyanê de ku ew bi aqil dikeve wê di temenê xwe de wê bihawênê. Di dewama wê de wê mirov dikarê wê weke aliyekê din wê bênê li ser ziman ku wê ew serûwan wê dem bi dem wê xwediyê pêşketinên ku ew li ser hevdû bi temen dibin bin.

Aqil û jîyan wê di pêşketina wan a bi hevdû re wê, di wê rengê de wê bi hevdû re wê bibê. Pêşketina wan bi hevdû re wê, aliyên weke têgînên çandî, hûnerî, wêjeyî û hwd re jî wê bi kevneşopîyê wê bi xwe re wê bênê. Di wê rengê de wê rewşa bi têgihiştin û gotin kirina rewşên hizrî bi teorîkî weke minaq bi hûnerê û hwd re wê, çerçoveyek aqilî a ku mirov wê bi wê re wê, li ser çêkirin û afîrandinê a bi wê re wê, bikê. Hûner wê bo çi û ji çi re bê? Wê di serî de ev wê weke pirsek giring a ku mirov wê divê ku wê bi pirsênê. Ez weke nivîskarê van rêzan dikarim bersivekê binivîsênim. Kesekê ku ev nivîs xwend jî wê karibê ji min cûdatir ew bersivekê di mejiyê xwe de biafirênê. Wê demekê piştre wê karibê bersivek baştir jî di mejiyê xwe de biafirênê. Ber ku wê aqil wê bi jîyankirinê re wê hertimî wê bi wasif û pêşketîner dibê. Di wê çerçoveyê de wê, bi zanetir dibê. Çendî dem têve diçê jî wê li ser wê re wê, pêşketina mirov wê bi fêr û azmûnên mirovî ên jîyanî re wê zêdetir bibê. Wê ev jî wê, temenê baştirin hizirina mirov wê biafirênê. Di wê rewşê de mirov divê wê bênê li ser ziman ku wê sanat bo pêşketina jîyanê a bi mirov bê. Ji aliyê mirov ve jî wê bo mirov û poêşketina wî ya di jîyanê de bê. Wê, di serî de wê, weke aliyekê mirov dikarê wê kifşbikê û wê li vir wê werênê li ser ziman.

Çavkanî

• ji navaroka pirtûka ´hûnera kurd´ a nivîskarê kurd Abdusamet yigit hatiya girtin.